By Marmara Etkin Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Kümesi’nde yer alan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, İstanbul’da 23 Nisan’da meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki zelzeleye ait kıymetli değerlendirmelerde bulundu.
‘FELAKET TELLALLIĞI DEĞİL, BİLİMSEL TAHMİN’
T24’ten Cansu Çamlıbel’e konuşan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, 6.2’lik zelzelenin büyük zelzelesi etkileyip etkilemediğini anlamak için evvel artçıların bitmesi gerektiğini söyledi. Prof. Dr. Cenk Yaltırak, “Depremin çabucak ertesinde bu hususta bir şey söylerseniz bilime dayanmayan yorumdur” dedi.
Beklenen büyük zelzelenin azamî 7.8 büyüklüğünde olacağını lisana getiren Prof. Dr. Yaltırak, “Bu bilimsel bir varsayım, felaket tellallığı değil. Daha büyüğü olmaz. Çok daha küçük de olmaz” dedi.
İstanbul’da sarsıntı riski en çok ve en az olan ilçeleri de paylaşan Prof. Dr. Yaltırak, “Deprem her yeri birebir ivmeyle vuracak ya da yıkacak üzere anlatmak yanlış. Örneğin Maslak’taki konutlar yıkılacaksa İstanbul’da kimsenin hayatta kalma talihi yok. Bu türlü bir sarsıntısı oluşturabilecek fay yok” dedi.
‘BEKLENEN SARSINTI AZAMÎ 7.8 BÜYÜKLÜĞÜNDE OLACAK’
İstanbul’da beklenen zelzelenin büyüklüğünün azamî 7.8’e kadar çıkabileceğini lisana getiren Prof. Dr. Cenk Yaltırak, “Bu bilimsel bir iddia, felaket tellallığı değil. Daha büyüğü olmaz. Çok daha küçük de olmaz. Sarsıntı tarihini okuduğumuzda periyodik varsayım bize büyük zelzelenin bir yerleri yıkma koşulu olduğunu söylüyor. Bu 6,2’likte hiçbir yer yıkılmadı. Mesela 1766’dan evvel yapılmış tarihi binalar var, onların hiçbiri yıkılmadı. Demek ki bu o büyük zelzele değil. 23 Nisan’daki orta büyüklükte bir zelzeledir. İstanbul’daki tarihi binaların ne kadar yıkıldığı ne vakit yıkıldığı hakkında makaleler ve doktora tezleri var. Mesela Deniz Mazlum’un çok güzel bir kitabı var 1766 tamiratları hakkında. Bu fay mesela krip ediyorsa o vakit etmeyi unuttu da kitli mi kaldı? Marmara’da tarihî bilgiler büyük sarsıntılardan evvel yeri aşikâr olmayan orta büyüklükte sarsıntıların yaklaşık 10 yıl evvel başladığını, sayılarının 2 ila 8 ortasında değiştiğine dair kayıtlar var. Lakin bunlar karmaşık bir sistemde. Her segmentte karakteristik değil” dedi.
6.2’LİK SARSINTI, BÜYÜK SARSINTISI ETKİLEDİ Mİ?
6.2’lik zelzelenin beklenen büyük sarsıntısı etkileyip etkilemediğine ait şöyle konuştu:
-Bizim asıl zelzelesi beklediğimiz ana faylara açılı bir sürü fay var. İşte bu faylardan birinde bu 6,2’lik Orta Marmara Sırtı Sarsıntısı oldu. Artık ona yakın birtakım faylar var. O faylardaki hareketler de tekrar ana fayı etkiliyor. Lakin beklediğimiz büyük sarsıntının genel büyüklüğü etkiliyor mu? Hayır, etkilemiyor.
-Bu açıdan baktığımız vakit şunu rahatlıkla söyleyebiliyoruz ki bu faydaki gerilim boşalmış değil. Ben bunu daima bir kapı benzetmesiyle anlatıyorum. Kuzey Anadolu Fayı’nın Marmara segmentleri kapılardan oluşuyor, o kapılara yaslandıkça kapıların menteşeleri gıcırdıyor, çatlıyor, patlıyor. Ancak o kapının bir de kilidi var.
-Kilit dediğimiz fayın kırılmasını beklediğimiz yer. Menteşelerde sarsıntı olunca o kilide de bir yüklenme oldu.
-Ama bu durum için “Beklenen bir sarsıntısı öne aldı ya da erteledi” diyemeyiz. Bunu söylemek mümkün değil. Zira büyüklük diye bir şey var. Yani siz 20 litrelik bir kova suyun içinden bir çay kaşığı su eksilttiğiniz vakit hacimden çok büyük bir şey gitmiş olmuyor.
‘DEPREME TESİRİNİ ANLAMAK İÇİN ARTÇILARIN BİTMESİ LAZIM’
Çay kaşığı yalnızca benzetme. Şayet bunun matematik karşılığını hesaplarsanız ana fayın bütününde olsa Mw 0.03 kadar moment düşer. 7,4 yerine 7,37’lik zelzele olsa sismik kayıtlarda bu fark görülemez dahi. Bu sarsıntının yıkıcı bir sarsıntıya negatif yahut müspet katkı yaptığını anlayabilmek için evvel bu artçı sarsıntıların bitmesi lazım. Hangi alana yayıldığını görmek lazım. Onların toplam gücüne bakmak lazım. Ve bu toplam gücün çevreyi nasıl değiştirdiğini görmek lazım. Yani sarsıntının sonraki günü bunu söyleyecek hiçbir data yok aslında teknik olarak. Bunu söylerseniz bilime dayanmayan bir yorum yapmış oluyorsunuz.”
HANGİ İLÇELERİN YERİ SAĞLAM?
Beykoz, Sarıyer, Beşiktaş, Şişli üzere ilçelerin yerinin sağlam olduğunu ve7.8 büyüklüğünde sarsıntı meydana gelmesi durumunda büyük bir yıkım olmayacağını lisana getirdi.
Prof. Dr. Cenk Yaltırak, Fatih’e, Zeytinburnu’na, Haliç’in kıyılarına, İstanbul’un vadilerine, Kağıthane’ye, Kasımpaşa’ya, Büyükçekmece’ye ve Küçükçekmece’nin daha çok etkileneceğini belirterek, bu ilçelerdeki binalara öncelik verilmesi gerektiğini söyledi.
Prof. Dr. Yaltırak, “Benim meskenim Maslak civarında. Esasen benim bulunduğum yerdeki meskenler yıkılacaksa İstanbul’da kimsenin hayatta kalma bahtı yok. Bu türlü bir zelzelesi oluşturabilecek fay yahut bunu yaratacak birikim yahut tesir yok. Sarsıntı her yeri tıpkı ivmeyle vuracak ya da yıkacak üzere anlatmak yanlış. En berbat senaryo olan 7,8’de bile İstanbul’un sağlam yerlerinde 23 Nisan’da kıyıda hissedilen 0.2g ivmeyi lakin görüyoruz. Gidiliyor sağlam yerlerdeki binalar dönüştürülüyor ve böylelikle ulusal servet israf edilmiş oluyor. Zira o binaların çökme ihtimali yok. Tahminen hafif hasarla atlatacaklar. Tahminen güçlendirmeyle kurtarılacaklar. Lakin ne yapıyorsunuz? İşte geliyorsunuz Beykoz’u, Sarıyer’i, Beşiktaş’ı, Şişli’yi baştan aşağı yeni binalarla donatıyorsunuz. Hem fiyatları arttırıyorsunuz hem kiraları arttırıyorsunuz. Kent yaşanmaz hale geliyor. Ortadaki uçurum artıyor” dedi.
