By Net sıfır iklim maksatlarına ulaşma yarışında açık deniz rüzgar çiftlikleri dünya çapında genişlerken, tasa verici bir olgu giderek daha fazla dikkat çekiyor: Birtakım şartlarda rüzgar çiftlikleri birbirlerinin rüzgarını “çalabiliyor”.
Yenilenebilir güç ve hava iddiaları konusunda uzmanlaşmış Hollandalı Whiffle şirketinden araştırmacı bilim adamı Peter Baas, “Rüzgar çiftlikleri güç üretir ve bu güç havadan çekilir. Havadan güç çekilmesi de rüzgar suratının azalmasıyla birlikte gerçekleşir” diyor.
Rüzgar her bir türbinin ardında, önünde olduğundan daha yavaş ve birebir vakitte her rüzgar çiftliğinin gerisinde, önünde olduğundan daha yavaştır, diye açıklıyor:
“Buna kuyruk yeli tesiri deniyor.”
Basitçe söz etmek gerekirse, bir rüzgar çiftliğinin dönen türbinleri rüzgardan güç alırken bir anafor oluşturur ve rüzgar çiftliğinin ötesinde de hissedilecek halde rüzgarı yavaşlatır.
Çok büyük ve ağır açık deniz rüzgar çiftliklerinin kuyruk yeli tesiri, aşikâr hava şartlarında 100 kilometreden fazla uzayabilir. Araştırmacılar bu tesirin ekseriyetle onlarca kilometre boyunca hissedildiğini ekliyor.
Araştırmalara nazaran bir rüzgar çiftliği öteki bir rüzgar çiftliğinin önüne kurulursa, rüzgarın aşağısındaki üreticinin güç üretimini %10 yahut daha fazla azaltabilir.
Açık deniz rüzgar gücü konusunda uzmanlaşmış Norveçli avukat Eirik Finserås’ın da belirttiği üzere, bu olgu “rüzgar hırsızlığı” olarak biliniyor.
“Rüzgar hırsızlığı terimi biraz aldatıcı zira sahip olunamayan bir şeyi çalamazsınız – ve kimse rüzgara sahip değil” diye de ekliyor Finserås.
Yine de, bu olgunun rüzgar santrali geliştiricileri için bir dizi olumsuz sonuç doğurabileceğine ve hatta potansiyel olarak hudut ötesinde problemlere neden olabileceğine dikkat çekiyor (bu hususa daha sonra değineceğiz).
Aslında rüzgar santrali geliştiricileri ortasında rüzgar hırsızlığı argümanları nedeniyle devam eden bir dizi uyuşmazlık var ve bu da net sıfır iklim gayelerine ulaşmak için açık deniz rüzgar gücünü artırmaya bel bağlayan ülkelerde tasalara yol açıyor.
Uzmanlar, rüzgar hırsızlığı meselesinin prensipte uzun vakittir bilinmesine karşın, açık denizdeki genişlemenin ölçeği ve suratı ile açık deniz rüzgar çiftliklerinin boyutu ve yoğunluğu nedeniyle daha da acil hale geldiğini söylüyor.
Peter Baas’ın Delft Teknoloji Üniversitesi ve Hollanda Kraliyet Meteoroloji Enstitüsü’nden araştırmacılarla birlikte yaptığı simülasyonlara nazaran, açık deniz rüzgar çiftliği patlamasına sahne olan Kuzey Denizi rüzgar çiftlikleriyle daha kalabalık hale geldikçe, bu cins kuyruk yellerinin açık deniz güç üretimi üzerindeki tesirinin önümüzdeki on yıllarda artması beklenen.
Baas, “Rüzgar çiftliği ne kadar ağır ve büyükse, kuyruk yeli tesiri de o kadar güçlü olur” diyor.
Birleşik Krallık’ta bu yıl başlatılan yeni bir araştırma projesi, hükümetlerin ve geliştiricilerin planlamalarını güzelleştirmelerine ve uyuşmazlıkları önlemelerine yardımcı olmak için kuyruk yeli tesirinin daha net bir fotoğrafını sunmayı amaçlıyor.
Manchester Üniversitesi’nde inşaat mühendisliği alanında araştırma görevlisi olan proje lideri Pablo Ouro, projenin Birleşik Krallık sularında bugünkünden binlerce fazla türbinin bulunacağı 2030 yılında kuyruk yellerini ve bunların rüzgar çiftliklerinin randımanı üzerindeki tesirini modelleyeceğini söylüyor.
Ouro “Kuyruk yelinin tesirlerinin yıllardır biliyoruz” diyor ve ekliyor:
“Sorun şu ki, net sıfıra ulaşmak için belirli bir ölçüde açık deniz rüzgar kapasitesi kurmamız gerekiyor.
“Yani 2030 yılı için şu anda sahip olduğumuzdan üç kat daha fazla kapasiteye sahip olmamız gerekiyor, bu da beş yıldan kısa bir mühlet içinde binlerce türbin daha kurmamız gerektiği manasına geliyor.
“[Bazı] türbinler halihazırda faaliyette olan türbinlere çok yakın çalışacak, hasebiyle ortalık giderek daha da kalabalıklaşıyor.
“Kuyruk yelinin artık daha fazla tesiri olacak.”
Birleşik Krallık hükümeti, 2030 yılına kadar ülkenin elektrik gereksinimini rüzgar üzere yenilenebilir kaynaklardan karşılamayı taahhüt etti.
Hükümetin 2025 tarihli bir siyaset dokümanı, bu bağlamda kuyruk yeli tesirlerini daha uygun manaya gereksinimini vurgulamakta ve bunları açık deniz rüzgar çiftlikleri için belirsizlik yaratan yeni bir sorun olarak tanımlıyor.
Ouro, şu anda Birleşik Krallık’ta açık deniz rüzgar çiftliği geliştiricileri ortasında potansiyel kuyruk yeli tesirleri konusunda bir dizi uyuşmazlık olduğunu söylüyor.
Ona nazaran bu uyuşmazlıklar kısmen, kuyruk yellerinin tesirinin belirsizliğinden kaynaklanıyor.
Örneğin açık deniz rüzgar çiftliklerinin rüzgar yeli tesirlerinden kaçınmak için ne kadar aralıklı olması gerektiğine ait mevcut Birleşik Krallık yönergelerinin, anaforların ulaşabileceği gerçek boyutu yansıtmayabileceğini söylüyor.
Ayrıca, açık deniz rüzgar çiftlikleri kümeler halinde inşa edildiği için, hepsinin birbirlerinin güç üretimini nasıl etkileyebileceğini pahalandırmak sıkıntı olabilir, diye açıklıyor.
“İki rüzgar çiftliğiniz olduğunda, A rüzgar çiftliğinin B rüzgar çiftliği ile şu kadar etkileşime girdiğini ya da tam zıddını kıymetlendirmek çok kolaydır. Pekala ya altı rüzgar çiftliğiniz varsa, bunlar birbirleriyle nasıl etkileşime giriyor? Bilmediğimiz şey bu – lakin giderek daha fazla rüzgar santrali inşa edildikçe bu mutlaka gerçekleşecek” diyor Ouro.
“Diğer bir husus da türbinlerin çok büyük olması” diye de ekliyor.
Rüzgardan daha fazla güç elde edebilmek için her geçen yıl daha uzun ve daha büyük kanatlara sahip rüzgar türbinleri inşa ediliyor.
En yeni türbinlerin kanatları 100 metreden yani bir futbol alanından uzun olabiliyor.
En büyük açık deniz türbinlerinin sadece bir tanesi, ortalama 18 bin ila 20 bin Avrupa hanesinin güç muhtaçlığını karşılayabilir
Ancak daha büyük bir çap daha uzun bir kuyruk yeli yaratabileceği için Ouro, bu bahiste daha fazla araştırmaya muhtaçlık duyulduğunu vurguluyor.
En düzgün yerlere kurulma yarışı
Finserås, Norveç’teki Bergen Üniversitesi’nde doktora araştırması yaparken kuyruk yelleri ve mevzuat boşlukları üzerine bir çalışma yürüttü.
Çalışma, Norveç’te planlanan bir rüzgâr çiftliğinin akabinde bıraktığı kuyruk yelinin Danimarka’daki bir rüzgâr çiftliğini nasıl olumsuz etkileyebileceğini tahlil ediyor.
Finserås kuyruk yeli idaresi sorunu ele alınmadığı takdirde, bunun yasal ve siyasi çatışmalara yol açabileceği ve rüzgar gücüne yatırım yapmayı zorlaştırabileceği konusunda uyarıyor:
“Kuzey Denizi ve özellikle Baltık Denizi, en azından Avrupa’da açık deniz rüzgar çiftliklerinin büyük ölçekli inşası için bir merkez olacak.
“Dolayısıyla bu kuyruk yeli tesirleri sıkıntısı büyük olasılıkla Kuzey Denizi’ndeki ve diğer yerlerdeki güç dönüşümüne nüfuz edecektir.
Finserås, yatırım perspektifinden bakıldığında, nispeten küçük kuyruk yeli tesirlerinin bile yatırımcılar için sorun yaratabileceğini söylüyor:
“Açık denizde bir rüzgar çiftliği kurmanın çok büyük maliyetleri var.
“Yatırımcıların kâr edebilmek için, rüzgar çiftliğinin tipik ömrü olan 25-30 yıl boyunca ne kadar elektrik üreteceğini kestirim edebilmesi çok değerlidir.
“Bu güç çıktısındaki nispeten küçük ve beklenmedik bir düşüş bile bu yatırım hesaplamasını altüst edebilir ve rüzgar çiftliğini mali açıdan uygun olmaktan çıkarabilir.”
İşletmecilerin ya da ülkelerin kendileri için en yeterli noktaları teminat altına alarak bu kuyruk yeli tesirinden kaçınmaya çalışmalarının da öbür bir risk yaratabileceği ihtarında bulunuyor.
Bu durumda çabukla inşa edilecek rüzgar çiftliklerinin, deniz ekosisteminin korunması üzere öbür kıymetli istikametlerinin göz gerisi edilmesi riskini artırabileceğini söylüyor.
Manchester Üniversitesi’nden Ouro da hudut ötesi sorun riskinin arttığını düşünüyor:
“Bugüne kadar ülkedeki tüm uyuşmazlıklar Birleşik Krallık’taki rüzgâr çiftlikleri ortasında yaşandı, pekala ya yarın Birleşik Krallık’taki bir rüzgâr çiftliği ile Hollandalı, Belçikalı ya da Fransız bir rüzgar çiftliği ortasında bir uyuşmazlık çıkarsa?
“Bu durumu ne kadar erken öngörürsek ve bunun için yer hazırlarsak, böylesi bir olay gerçekleştiğinde ne yapacağımızı bilebiliriz. Bu meçhullüğü azaltır ve dal için çok daha düzgün olur.”
Finserås Avrupa ülkelerinin rüzgâr hırsızlığı meselesini, rüzgar çiftliklerini planlarken işbirliği yapıp birbirlerine danışarak çözmelerini ve rüzgarın ortak bir kaynak olarak yönetilmesine yardımcı olacak açık düzenlemeler getirmelerini öneriyor.
Esasen rüzgarın, devlet hudutlarını aşan petrol yatakları ya da balık üzere ortak deniz kaynakları olarak ele alınabileceğini öne sürüyor:
“Devletler daha evvel de misal mevzuları düzenlemeyi başardı.”
Finserås bu çetrefilli sorunların üstesinden gelmek için, Avrupa ülkelerinin genel olarak uygun siyasi münasebetlere sahip olmasının faydalı olduğunu söylüyor.
” Güç bölümlerini karbonsuzlaştırmak ve bunu çok süratli bir halde yapmak zorundayız, açık deniz rüzgar siyasetleri kelam konusu olduğunda Avrupa Birliği’nin maksadı budur” diyor ve ekliyor:
“Bu alandaki gelişmelerin çok süratli gerçekleştiğine kuşku yok. Lakin her şeyin süratli gelişmesi, düzgün tahliller bulmamıza mani olmamalı.
“Sonuçta, rüzgar için savaşmak kimsenin faydasına değil.
“[Rüzgar gücünün yaygınlaştırılması] tüm süratiyle devam etmesine karşın, devletler ortasında adil tahliller bulmak için işbirliği yapmaya yönelik bir motivasyon var.”
Kuyruk rüzgarının tesirlerini daha düzgün anlamak için yarışan yalnızca Avrupa değil.
Örneğin Çin, açık deniz rüzgâr çiftliklerini süratle genişletiyor ve araştırmacılar, kuyruk yelinin buradaki tesirlerinin de arttığını belirtiyor.
Projelerinin Mart ayında duyurulmasından bu yana Ouro’ya, projeyle ilgilenen bireylerden e-posta yağıyor ve bu da ona nazaran mevzunun ne kadar acil olduğunu gösteriyor:
“Bunun tesirlerini anlamalıyız, modelleme konusunda daha fazla ilerleme kaydetmeliyiz ki herkes kendinden emin olsun. Zira net sıfıra ulaşmak için bu ölçüde açık deniz rüzgarına gereksinimimiz var. Bunu sağlamak zorundayız.”
Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve denetim edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.
