By İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Maden Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tuncay Taymaz, Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığınca (AFAD) merkez üssü Marmara Denizi ve İstanbul’un Silivri ilçesinde meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki sarsıntıya ait değerlendirmelerde bulundu.
Bu sarsıntının kendi yaptıkları hesaplamalara nazaran 6,3 büyüklüğünde olduğunu belirten Taymaz, sarsıntının Marmara Denizi’ndeki fay zonlarında daha evvel kırılmamış bir parçayı etkilediğini söyledi.
Silivri-Kumburgaz havzası karşısında, Orta Marmara’nın sırt bölümünde 26 Eylül 2019’da 5,8 büyüklüğünde bir zelzele meydana geldiğini, onun kırdığı ve yarım bıraktığı yerin devamında olan 23 Nisan’daki sarsıntının yaklaşık 20-25 kilometrelik bir fayı kırdığını aktaran Taymaz, “Bu zelzele, 10 kilometre derinlikte kırarak, yüzeye ulaştı. Ana yüzeydeki kırık deniz tabanına ulaşmadı. Derinlerde yaklaşık 90 santimetrelik bir yer değiştirmeye sebep oldu.” dedi.
Prof. Dr. Taymaz, depremin tesirinin bilhassa Marmara Bölgesi’nin kuzeyindeki İstanbul’un zayıf tabanlarında hissedildiğine dikkati çekerek, böylesine küçük bir zelzelede bu kadar büyük bir sarsıntının hissedilmesinin birçok yerde çürük yerler olduğunu, buna uygun üst yapıların bulunmadığını gösterdiğini vurguladı.
Depremin bir tarafıyla uyarıcı bir fonksiyon gördüğünün altını çizen Taymaz, “Hem AFAD hem de merkezi ve mahallî yöneticiler açısından bize adeta bir tatbikat yahut prova imkanı sundu. Kendimizi test etme fırsatı yakaladık. ‘Neredeyiz, ne durumdayız, oturduğumuz bina ya da yaşadığımız yer inançlı mi?’ üzere kıymetli soruları sorgulamamıza neden oldu. Havanın açık olması nedeniyle de adeta bir tatbikat havası yaşandı.” diye konuştu.
Prof. Dr. Taymaz, deprem sonrasında meydana gelen artçı sarsıntıların olumsuz tesirlerinden biri olduğuna dikkati çekerek, şöyle devam etti:
-Deprem, Büyükçekmece açıklarında ‘Kumburgaz Sırtı’ dediğimiz bir bölgeye kadar ilerledi. Lakin oradaki güç kâfi olmadığı için o kısmı kıramadı. Şu an yaklaşık 10-15 kilometrelik bir kırılmamış kesim duruyor.
-Bu bölge, tıpkı 26 Eylül 2019’daki üzere 5,8 büyüklüğünde bir zelzele üretebilir. Lakin bu, Marmara’da beklenen büyük yıkıcı sarsıntıyla tıpkı seviyede bir tehdit oluşturmuyor. Bu elbette makûs lakin bu büyüklükteki bir sarsıntı, çok büyük yıkımlara neden olmayacaktır.
-Fakat şayet bu sırt da kırılırsa Yeşilköy-Bakırköy açıklarından başlayıp Çınarcık’a uzanan iki fay kolu bulunuyor. Şu an bu kollar kilitli durumda. Biz bunlara ‘sessiz zon’ yani ‘uyuyan fay’ diyoruz. Bu faylar tetiklenirse işte o vakit uzun müddettir beklenen büyük Marmara zelzelesi gerçekleşebilir.
Prof. Dr. Taymaz, depremin yavaş ve kademeli ilerlemesinin ise olumlu bir tarafı olduğunu, bunun fayın yavaş yavaş ve küçük kesimleri kırarak ilerlediğini gösterdiğini anlattı.
Kahramanmaraş merkezli zelzelelerde olduğu üzere onlarca fayın birebir anda ve zincirleme biçimde kırılmadığına işaret eden Taymaz, “Bu sarsıntının olumlu tarafı. Bir ölçü sismik güç boşaldı, gerilim azaldı. Fakat zelzele sismolojisi açısından olaya bakacak olursak çok rehavete kapılmamamız lazım. Beklenen sarsıntının gününü biraz yaklaştırdı diyebiliriz lakin ‘bugünden yarına, 3 haftaya, 3 yıla, 10 yıla kadar’ üzere bir tarih vermek kelam konusu değil.” değerlendirmesini yaptı.
EN RİSKLİ YERLER
Prof. Dr. Taymaz, kentte meydana gelebilecek büyük bir sarsıntıda en fazla zararın zayıf tabanlar, ırmak yatakları, deniz kenarları, taraçalar, alüvyon havzaları, plajlar, kumullar, çökelti adaları, bataklık alanlar, heyelan bölgeleri ve fay sınırlarına en yakın yerlerde görülebileceğini söz etti.
Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın Bakırköy ve Yeşilköy açıklarına yaklaşık 8-9 kilometre uzaklıkta olduğuna değinen Taymaz, günümüz inşaat mühendisliği, mimarlık ve yer bilimleri sayesinde, zelzele tesirlerini azaltan sistemlerin geliştirildiğini anlattı.
Taymaz, sismik izolatörlerin bu teknolojilerden biri olduğunu, araçlardaki amortisör sistemlerine ya da yaylı koltuklara benzettiği bu sistemlerin sarsıntı anında binanın daha inançlı hareket etmesini sağladığını söz etti.
Bu tıp teknolojilerin artık daha ulaşılabilir hale geldiğine dikkati çeken Taymaz, bilhassa kamu binaları, hastaneler, okullar, viyadükler, metrolar ve barajlarda yaygın kullanılan sistemlerin inşaat maliyetini en fazla yüzde 10-15 artırdığını vurguladı.
Prof. Dr. Taymaz, merkezi hükümetin, mahallî idarelerin ve sivil toplum kuruluşlarının ellerinden geleni yaptıklarını aktararak, “Bizim de bir domates alırken gösterdiğimiz hassasiyeti mesken ya da arsa alırken göstermemiz gerekiyor.” dedi.
Kısa vadede büyük bir zelzele beklemediğini tabir eden Taymaz, şunları kaydetti:
-Orta Marmara, Silivri ve Kumburgaz havzasında 26 Eylül 2019’da 5,8 büyüklüğünde bir sarsıntı oldu. Birebir zonun devamında 23 Nisan 2025’te 6,2 büyüklüğünde zelzele oldu. Demek ki o fay bıraktığı yerden 4,5-5 sene gerilim biriktirmiş.
-Ben 3-5 yıl burada büyük bir sarsıntı beklemiyorum. Şayet buradaki zelzelelerin yapısı derinliğe yanlışsız çok güçlüyse, kıramayacaksa bu kilitlenen kısım bu sefer Silivri ve Kumburgaz havzalarının batısına yönelecek.
-Orta Marmara, Tekirdağ açıklarında kırılmayan fay parçacıklarımız var. Şarköy’den Saroz Körfezi’ne kadar uzanıyor ki en son 1912’de kırılmıştı.
Orası da 7,2’lik zelzele üretmişti. 1912’den günümüze kadar orada büyük bir zelzele olmadı.
-Biz doğuya gerçek (Marmara’nın) bir yönelim beklerken batıya yönelip oradaki küçük segmentleri kırabilir. Onlar da en az iki tane 6,8’lik ve 7’lik zelzele demek. Benim beklentim bunların tek tek olması. Kahramanmaraş’ta olduğu üzere zincirleme halinde olursa o vakit İstanbul’un kuzeyi, güneyi fark etmez. Pek çok yerde yıkımlar görebiliriz.”
