By Berat Karaaslan / Sözcü.com.tr ÖZEL
Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya İttihat ve Terakki Cemiyeti için ‘Türk siyasetinin laboratuvarıdır’ sözünü kullanmıştı. Siyaset tarihinin en temel süreçlerinden olan yıkılış ve kuruluş süreci, Cumhuriyet tarihimizde bugünleri de etkileyen derin izler bıraktı.
İttihat Terakki Siyonizm ile bir arada mi hareket etti?
İttihatçılar Masonların Osmanlı’yı ele geçirmek için kullandığı bir örgüt müydü?
İttihat Terakki batılı emperyalistler tarafından mı desteklenmişti?
Belirli aralıklarla yeni siyasetin de tartışma konusu haline gelen İttihat ve Terakki Cemiyeti ile ilgili kimi konulara dair soruları ‘İttihatçı Bir Fedai: Mülazım Atıf’ ve ‘İttihatçıların Kara Kutusu: Hürriyet Kahramanı’ Ohrili Eyüp Sabri’ kitaplarının muharriri Tarihçi, Yazar Talha Burak Ünlü yanıtladı.
“GÜNCEL SİYASETE ALET EDİLMESİNİ GERÇEK BULMUYORUM”
1-) İttihat Terakki Cemiyeti hala siyasetin gündeminde. Siz bunu olağan buluyor musunuz? Tarihe karışalı 100 yılı geçmiş bir hareketin bu kadar aktüel olması tarih yazıcılığını nasıl etkiliyor?
“Son dönemde İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne olan ilgiden ötürü kendi adıma mutluyum. İnsanlar bu cemiyeti merak ediyor, araştırıyor. Geçmişe nazaran gerek akademik gerek tanınan yayınlarda bu husus daha sık işleniyor; “İttihatçılar, altı senede altı yüz yıllık imparatorluğu yıktılar”, “İttihatçılar vatanperver değillerdi, hainlerdi”, “İttihat ve Terakki, Osmanlı’yı yıkmak için kuruldu” üzere saçma ve temelsiz tabuların yıkıldığını görüyoruz. Toplumsal medyada ve görüntü paylaşım sitelerinde İttihat ve Terakki ile ilgili belgeseller ve “edit” olarak isimlendirilen kısa görüntü kesitleri hususa cazibe katan öbür ögeler. Ancak tüm bunlar İttihat ve Terakki’nin tarihî bağlamda ele alınması gerekliliğini ortadan kaldırmıyor. Sizin de söylediğiniz gibi İttihat ve Terakki Cemiyeti, son kongresini toplayarak kendini feshedeli 107 sene geçti. İttihat ve Terakki’nin izleri Millî Mücadele döneminde Karakol Cemiyeti, Yeşilordu Cemiyeti, Resmi Türkiye Komünist Fırkası üzere oluşumlarla devam etti, hatta Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal’e [Atatürk] planlanan İzmir Suikastı yargılamalarına kadar sürdü diyebiliriz. Güncel siyasi parti sözcüleri ya da genel liderleri da partilerinin günümüzdeki İttihatçılardan mürekkep olduğunu söylüyor. Birtakım politikler de Sultan II. Abdülhamid’in günümüzdeki yansıması olarak zikrediliyor. Ben tarihe mal olmuş kişi ya da teşkillerin sorunuz özelinde ise İttihat ve Terakki’nin yeni siyasete alet edilmesini gerçek bulmuyorum.”
“ÖN YARGILARDAN ÖTÜRÜ İTTİHATÇILARI ÇALIŞMAYA BAŞLADIM”
“Tarih metodolojisinde “her olay kendi devrinin kuralları göz önünde bulundurularak değerlendirilir” şiarı vardır, tarih kısmına adım atan birinci sınıf öğrencisinin birinci öğrendiği şey budur. Tarihte hiçbir olay kendini tekrarlanamaz ya da diğer bir deyişle tarih tekerrür etmez, tarihte zuhur eden olaylar biriciktir. İttihat ve Terakki’nin “öcü” olarak görülmesi, aşikâr kalıplar içine sıkıştırılması, seveninin az olması, karmaşık yapısının anlamaya çalışılması bugün hala tarihçilerin ve araştırmacıların bu cemiyete teveccüh göstermesine vesile oluyor. Ben de bu ön yargılardan ötürü İttihatçıları çalışmaya başladım ve hem İttihat ve Terakki’de hem de Teşkilat-ı Mahsusa’da çalışan iki kıymetli İttihatçının biyografisini yazdım, üçüncüsü de yolda.”
“JURNALDEN KORUNMAK İÇİN SAKLILIK ZORUNLUYDU”
2-) Bilhassa yemin ve cemiyete katılma ritüellerinin masonik örgütlerden taklit edildiğine dair çokça şey yazıldı. Sizce İttihatçıların masonlarla alakası yalnızca biçimsel mi olmuştur yoksa bu ilişki İttihat Terakki Cemiyeti tarihe karışana kadar süregelmiş midir?
“- İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye olunurken mistik ve sinematografik ögeleri barındıran tahlif/yemin merasimleri yapılırdı. İttihat ve Terakki Cemiyeti, Sultan II. Abdülhamid’in istihbarat ve jurnal ağından etkilenmemek için üye alımını son derece kapalılık içerisinde yapmak zorundaydı. Bu yüzden cemiyete dâhil olmak için kesinlikle bir referans/kefil gerekmekteydi.”
“GÖZLER BAĞLANIR BİLMEDİĞİ YOLLARDAN DOLAŞTIRILIRDI…”
“Celal Bayar, Enver Paşa, Kazım Karabekir üzere İttihatçıların hatıratlarına bakıldığında yemin merasimi hakkında malumat sahibi olunabilir. Cemiyete girecek kişi öncelikle gözleri bağlı bir formda bir at otomobiline alınır, bilmediği yollardan birkaç kere dolaştırılır ve yemin merasiminin yapılacağı meskene getirilirdi. Tören için seçilecek mesken rastgele bir İttihatçının meskeni olabilirdi. Üye olacak zat, meskene geldiğinde başka bir odaya alınır ve kendisine son sefer cemiyete katılıp katılamayacağı sorulurdu, karşılık olumlu olursa tekrar şahıs gözleri bağlı bir halde yemin edilecek odaya getirilirdi. Sonrasında kırmızı kumaştan bir elbise giymiş ve siyah peçelerle yüzünü kapatan üç kişilik tahlif heyeti yemin metnini okur ve üye olacak kişi bu sözleri tekrarlardı. Yeni üyenin, sağ eli Kur’an-ı Kerim’e sol eli ise bir kama ya da revolvere konularak yemin ettirildikten sonra gözleri açılarak bu sinematografik görüntüyü seyretmesi sağlanırdı. Bu süreçler temsili ögeler olmaktan ileri gitmedi.”
“MASON LOCALARI SAKLILIK İÇİN”
“Jön Türkler, II. Abdülhamid karşısında zımnî kalmak için Mason Localarını kullandılar, Jön Türkler ve Masonlar ortasında temas kuranlardan biri örneğin Ali Şefkati Bey’dir. Lakin 1902 sonrasında bu izler pek görülmez. İttihatçıların içerisinde Mason olan bireyler olabileceği üzere bu İttihat ve Terakki’nin Masonlarla ortak hareket ettiğini ya da Masonlar tarafından kurulan bir teşkilat olduğunu göstermez.1908 yılının Haziran ve Temmuz aylarında Kanun-ı Esasi’nin tekrar yürürlüğe sokulması ve Meclis-i Mebusan’ın tekrar açılması talepleriyle Makedonya dağlarına çıkan Enver, Resneli Ahmed Niyazi ve Ohrili Eyüp Sabri Beyefendiler [Akgöl] üzere İttihatçılar, gittikleri köylerde halka toplu yeminler yaptırarak onları Cemiyet’e katmışlardır.”
“JÖN TÜRKLER VE İTTİHATÇILAR KARIŞTIRILIYOR”
3-) Tevfik Çavdar Talat Paşa kitabında Ahmet Rıza’nın 1908 sonrası Sultan Abdülhamit’e yakınlaşmasının cemiyette rahatsızlık yarattığını yazmaktadır. Size nazaran Cemiyetin Paris takımı ile Selanik takımı ortasında, hareket usulü ve Abdülhamit’e bakıştaki sertlik manasında farklılıklar var mıydı?
“- Müsaadenizle bu soruya karşılık vermeden önce birkaç kavramın ayrımını yapmak istiyorum. “Genç/Yeni Osmanlılar”, “Jön Türkler” ve “İttihatçılar” birbirlerine karıştırılıyor. Genç/Yeni Osmanlılar denilince anayasal tertibi parlamenter sistemi savunan Namık Kemal, Ali Suavi ve Ziya Paşa üzere isimler akla gelmelidir. Jön Türkler ise 1889’dan sonra Paris, Cenevre üzere Avrupa kentlerinde faaliyet gösteren topluluktu. 1907’de Avrupa’daki yapı ve Selanik’te kurulan Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, “Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti” ismi altında birleşti. Bu oluşum da İttihatçılar olarak isimlendirilebilir. Mekteb-i Tıbbiyelilerin kurduğu İttihad-ı Osmani Cemiyeti, her ne kadar İttihat ve Terakki’nin kökeni olarak görülse de maksatları, teşkilat yapısı, teknikleri İTC’den farklıydı. Ahmed Rıza’nın önderlik ettiği Jön Türklerin Paris şubesi ya da Mizancı Murad’ın önderlik ettiği Cenevre Şubesi II. Abdülhamid yönetimine karşı kimi bildiriler ya da gazete yazılarıyla muhalefet etmeye çalıştı ve bu muhalefet hayli pasif kaldı. Sultan II. Abdülhamid’in Avrupa’daki Jön Türkleri ikna eforları sonucunda Mizancı Murad’ın yurda dönmesi Jön Türklerde büyük şok yarattı. Ahmed Rıza’nın tüm tenkitlere karşın ne kadar tutucu olduğu ve Jön Türkler için gerçek bir önder olduğu o vakit anlaşıldı. 1902 Kongresinde Prens Sabahatdin ise adem-i merkeziyetçi ve teşebbüs-i şahsi fikirleriyle Jön Türklerin tamamında kabul görmedi. Sabahaddin Bey, II. Abdülhamid’in yabancı devletlerin takviyesiyle tahttan indirilmesini ve ihtilalin kanlı olmasını savunuyordu. Ahmed İstek, daha tutucu ve iç dinamiklerle muhalefetin muvaffakiyete ulaşmasını istedi ve Jön Türkler içinde bir ayrışma daha yaşandı. Jön Türkler perişan haldeyken onları ayağa kaldıracak, onları II. Abdülhamid’e karşı müzakere devrinden çaba periyoduna geçirecek kişi 1905’te evvel Mısır’a akabinde Paris’e geçen Bahaeddin Şakir Bey olacaktı.”
(İttihatçı Bahaeddin Şakir)
“1907 SONRASI SİLAHLI ÇABA KARARI ALINDI”
“- 1907 Jön Türk Kongresinde Selanik’teki OHC ve Paris’teki Jön Türklerin birleşmesiyle yeni cemiyetin ismi Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti olacaktı, bu noktada İttihatçıların yolu değişti, silahlı çaba kararı alındı. Cemiyetin itici gücü bir öbür deyişle dinamosu ordu idi. Bilhassa Makedonya’daki 3. Ordu’yu ardına alan cemiyet, subayları sayesinde muvaffakiyete ulaşacaktı. II. Meşrutiyet, büyük ölçüde Makedonya takımının yani subayların bir başarısıydı. Ahmed Rıza’nın II. Meşrutiyet’in ilanı sonrası Sultan II. Abdülhamid ile yakınlaşması monarşi taraftarı olduğu manasına gelmiyordu. II. Abdülhamid, ikna edemediği ve muhalefetten vazgeçmeyen bireylerin başını çeken Ahmed Rıza Bey’i bu devirde kendisine yanlış tanıttıklarını söylemeye başlamış, Ahmed Rıza Bey’e övgü dolu kelamlar söylemişti. Hatta Ahmed Rıza Bey, padişahın halkın ortasına karışması için ikna etmeye bile çalışmıştı, tüm bu gelişmeler Ahmed Rıza Bey’in II. Abdülhamid ile yakınlaştığı tarafında yorumlandı, bu süreçten sonra Ahmed Rıza Bey’den hazzedilmemeye başlandı ve Babıali Baskınından sonra İTC ile ortası büsbütün açıldı.
“İTTİHATÇILAR SİYONİST MAKSATLARI GÜZEL KARŞILAMAYINCA BAĞ BOZULDU”
4-) İttihatçılarla ilgili yapılmış tartışmalarda ve yazılmış kimi yapıtlarda Selanik’in kozmopolit yapısının tesirlerini de görüyoruz. O devir bilhassa Rum ve Ermeni çetelerle çaba edilirken Musevilerle bir ittifak da göze çarpmaktadır. İttihatçılar ve Osmanlı Musevileri ortasındaki münasebet nasıldı?
“- Yahudi Cemaati, İttihatçıların muhalefetinin birinci devirlerinden itibaren hareketi desteklemişti. Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin Selanik merkezli bir hareket olmasının da bu durumda tesirli olduğunu söyleyebilirim. Emanuel Karasu üzere isimler İttihatçılarla yakın dostluklar kurmuştu, Selanik’teki birtakım localar kendisine bağlıydı ve bunları muhalefetin kullanımına açtı. Kendisi sonradan mebus da olacaktı. Sizin de söylediğiniz üzere Rum ve Ermenilerle olan ittifak kesilse de Musevilerle olan bağ olumlu manada gelişecektir. Museviler ve İttihatçılar ortasındaki yakınlaşma II. Meşrutiyet’in ilanından sonra artacaktır; Filistin’de Musevilere konulan kimi yasaklar bu periyotta kalkar. Lakin Musevilerin bağımsız bir İsrail kurma hedefleri anlaşılınca İttihatçılar bunu beğenilen karşılamayacak ve bağlantılar tam karşıtı tarafında bir ivme kazanacaktı. Hakikaten sonradan Siyonistler, Birinci Cihan Harbi’ni Filistin’i İngiliz işgaline açmak için bir fırsat olarak gördü ve bu hedef için çalıştı.
“ABDÜLHAMİT İTTİHATÇILARA KARŞI, AVRUPA İLE BAĞINI KULLANDI”
5-) Paris periyodunda Meşveret gazetesinin çıkartılmasının engellenmesi için Abdülhamit ve Fransa ve daha sonra da Avrupa ülkeleri ortasında bir işbirliği ortaya çıkıyor. Lakin kimi tarihçilere nazaran durum tam karşıtıdır. İttihatçılar için “Avrupa ve Siyonizm işbirlikçisi” diyenler de var. Size nazaran Avrupa ve Abdülhamit münasebeti nasıldı?
“- Paris’te Ahmed Rıza Bey tarafından çıkarılan Meşveret, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yayın organıydı; büyük maddi zorluklarla çıkarılmıştı. Ahmed Rıza Bey, az evvel de söylediğim üzere II. Abdülhamid’in tüm ikna eforlarını sonuçsuz bırakan isimlerin başında gelmekteydi. II. Abdülhamid’in o devir Fransa ile ilgileri berbat değildi, kendi aleyhinde yayın yapan gazetelerin kapatılması için bağlarını kullandı. Paris’teki Polis Müdürlüğü, Ahmed Rıza Bey’in gazete ve bildiri yayınlamaya devam etmesi halinde 48 saat içinde Fransa’yı terk etmesini isteyecekti. Ahmed İstek, Paris’te çalıştığı işten bile kovulacaktı. Ahmed Rıza Bey, Belçika-Brüksel’de kimi teşebbüslerde bulunsa da teşebbüsü burada da yasaklanacaktı. Ahmed Rıza Bey, hatıratında, bu günleri “Benim Paris’te bir senede yaşamam için harcadığım paranın ölçüsü Beyoğlu’nda bir hafiyenin bir gecede harcadığından azdı” kelamlarıyla anlatır. Ahmed Rıza Bey’e gazete çıkarması için para yardımını Mısırlı İzzet Paşa, Mısırlı Prenses Nazlı Hanım, Mısırlı Mustafa Fazıl Paşa’nın oğlu Mehmet Ali Paşa üzere isimler yapmaktaydı.”
“ABDÜLHAMİT’İN AVRUPA İLE ORTASI İYİYDİ”
“İttihatçıların dış dayanak aldıkları aslında bir kara propagandadır. İttihat ve Terakki, Türkiye’nin bağrından koparak teşkil edilen ulusal bir cemiyettir. Her topluluğun içinde olduğu üzere farklı ideolojileri savunan şahıslar hatta Prens Sabahaddin üzere uç örnekler vardır elbette. II. Abdülhamid’in bilinenin bilakis Avrupa devletleri ile ortası yeterlidir. Abdülhamid, idare-i maslahatçı, ileride sorun oluşturabilecek problemleri kendi sistemiyle o gün için halleden bir yapıya sahipti.”
RUS KONSOLOSA SELAM VERMEDİĞİ İÇİN İDAM EDİLEN ASKER
“Örneğin, Çarlık Rusya’nın Manastır’a atadığı Konsolos Rostkovski 8 Ağustos 1903 tarihinde kentteki Nüzhetiye Karakolu’nun önünde kendisine selam vermediği gerekçesiyle Jandarma Neferi Halim’i birtakım kaynaklara nazaran tokatlar kimilerine nazaran ise Halim’e kamçıyla vurur. Halim de bunu gururuna yediremeyip konsolosu öldürür, Rus baskısı ve dehşetiyle apar topar tertip edilen mahkeme sonucunda Halim ve olayı engellemediği gerekçesiyle Abbas isimli neferler idama mahkûm edilir. Az evvel de söylediğim üzere sıkıntılar maalesef bu formda ötelenmiştir. Yabancı devletlerle bağlar konusunda bir padişahla Avrupa tarafından tanınmayan ve gücü test edilmeyen bir cemiyetin denk tutulması elbette yanlış, hasebiyle İttihatçıların Avrupa takviyeli olduğu bir kent efsanesinden ibaret, 1908’e kadar haklarında neredeyse bir şey bilinmiyor.”
“İTTİHAT TERAKKİ DE TEMEL ORDUDUR”
6-) Birtakım tarih çalışmalarında Dr. Nazım ve Dr. Bahattin Şakir üzere ile İttihatçı başkanlar ortasında birinci sıralarda yazılır. Lakin bu isimleri cemiyetin meşhur 3 önderi ortasında göremiyoruz. Doktor Nazım ve Bahattin Şakir bu kadar hayati pozisyondayken neden Enver-Cemal-Talat üçlüsü öne çıkmaktadır?
“- İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bir lideri yoktur fakat doğal olarak ön plana çıkan kimi “liderleri” vardır. Doktor Nazım ve Doktor Bahaeddin Şakir Beyler üzere isimler Jön Türkleri Paris’te ayağa kaldıran birer dinamik güç olmuşlardır. Doktor Nazım Bey, 1908 İhtilalinin arefesinde yaptıklarıyla ihtilalin muvaffakiyete ulaşmasında da değerli bir rol oynayacaktır. Ama şu unutulmamalıdır ki İttihat ve Terakki’yi İttihat ve Terakki yapan ana öge az evvel de belirttiğim üzere ordudur. Tabipler kümesi bu yüzden İttihatçılar içinde biraz daha art planda kalmışlardır. 1909’da zuhur eden 31 Mart İsyanının bastırılması için Rumeli’den gelen Hareket Ordusu, ordunun kıymetini bir defa daha ön plana çıkaracaktır. Kolağası Resneli Ahmed Niyazi, Kolağası Ohrili Eyüp Sabri [Akgöl], Mülâzım Atıf [Kamçıl] üzere isimler de II. Meşrutiyet’in ilanında yaptıklarıyla yıldızı parlayan ve “Hürriyet kahramanları” olarak anılan isimlerdir. Hatta suikast sonucu öldürülmese Resneli Niyazi Bey de Eyüp Sabri ve Atıf Beyefendiler üzere tahminen de uzun yıllar İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne hizmet edecek, Merkez-i Umumi’de bulunacak ya da Teşkilat-ı Mahsusa’da faaliyet gösterecekti ancak olmadı.”
“MERKEZ-İ GENEL 3 PAŞA’YA MUHALİF KARARLAR ALABİLİRDİ”
“Enver Bey az evvel saydığım isimlerden biriydi lakin hem rütbesi gereği –ki Binbaşı- idi hem de sonraki gelişmelerle karizmatik bir önder duruma geldi. Enver Paşa, “Hürriyet kahramanı” olmasının yanı sıra “Trablusgarp kahramanı” ve “Edirne fatihi” idi. İttihatçıların fedaileri şubesi birden fazla vakit onun kararlarını destekledi. Cemal Paşa da hakeza asker kökenli İttihatçılardandır. Bağdat Valiliği ve Arap milliyetçiliğine karşı uyguladığı siyaset onu parlatır. Babıali Baskını sonrası İstanbul Muhafızlığına getirilen Cemal Paşa, 1914 Şubat’ında Bahriye Nazırı olacaktır. Talat Paşa, asker kökenli olmamasına karşın Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin kurucuları ortasında yer alan, Meşrutiyet’in tekrar ilanı için son derece aktif olarak çalışan isimlerdendir. Babıali Baskınındaki rolü ve itimat veren aklı sayesinde hürmet duyulan bir devlet adamı haline gelecektir. Aslına bakıldığında bu üç isim her ne kadar İTC içinde ön plana çıkmışsa da Merkez-i Umumi’de onların aleyhine karar beyan edilebiliyor ve onlara karşı gelinebiliyordur. Enver, Cemal ve Talat Paşaların Cihan Harbi yıllarında karar verici sistemde bulunmaları, İttihatçıların bu yıllarda II. Meşrutiyet’in birinci yıllarındaki üzere bir denetleme değil, tam iktidar periyodunda bulunmaları onları daha da sivriltecektir. Ancak yeniden de İttihat ve Terakki Cemiyeti içerisinde en az Enver, Cemal, Talat Paşalar kadar kıymetli birçok isim bulunmaktadır. Onların ön plana çıkması sizin saydığınız Bahaeddin Şakir, Doktor Nazım ya da öteki İttihatçıların ehemmiyetini azaltmaz. Ziya Gökalp, Kara Kemal, Cavit Bey, Ohrili Eyüp Sabri, Halil Kut, Ömer Naci, Ürgüplü Hayri Efendi ve daha kaçları, hepsi çok kıymetli isimlerdir.”
“1907’NİN FARKI ORDUNUN KULLANILMASI KARARIYDI”
7-) 1907 yılında düzenlenen ikinci Jön Türk kongresinde Abdülhamid zıddı bütün ayrılıkçı çeteler Ermeni örgütler de dahil edilerek bir ittifak kurulduğuna dair de tarih kitaplarında yazılan sözler var. Sizce bu kongre ve bu beraberlik nasıl oldu?
“- Az evvel bahsettiğim üzere 1902 Kongresi Jön Türkler için bir hüsran olmuştu ve bu periyotta Jön Türklerin ortasında birçok kırılma ve ayrışma yaşandı. Uzun bir müddet pasif kalan Jön Türkler, 1907 Kongresinde strateji değişimine gidecekti. Kongre, 27 Aralık 1907 tarihinde Ahmed İstek, Prens Sabahaddin ve K. Malumyan’ın ortak başkanlığında açıldı. Prens Sabahaddinciler (Adem-i Merkeziyet ve Teşebbüs-i Şahsi Cemiyeti), Terakki ve İttihat mensupları ve Ermeni Taşnaksutyon Cemiyeti toplantıya katılan kimi oluşumlardı. Bulgar, Rum ve Arnavut Cemiyetleri kongreye katılmamıştı. 1907 Kongresini 1902 Kongresinden ayıran esas fark silahlı yani kanlı bir çabanın yapılma kararının alınmasıydı. Yani açıkça II. Abdülhamid yönetimine karşı ordunun kullanılmasına karar verildi. 1902’de alınan dış müdahale olmaması kararı tekerrür etti. İttihatçılar, 2. Jön Türk Kongresinde hayli temkinliydi, örneğin ihtilal yolunda dış müdahale olmasını istemiyorlardı ya da Terakki ve İttihat’ın onayı olmadan hiçbir örgütün inisiyatif alarak bir harekata girişmemesini istemişlerdi. Bu da anayasal nizam ve parlamenter sistem için ortak hareket edilse bile Türk olmayan cemiyetlere itimat duymamalarının da bir ispatıdır.
“1908 İHTİLALİ TAM OLARAK ZAFERLE SONUÇLANMADI”
😎 Bilhassa liberal etraflarda İttihatçılar ve hatta devamında Kemalizm için de dillendirilen “Topluma inemediler/tepeden inmeci kaldılar” tenkitleri var. Siz buna katılıyor musunuz? Sizce İhtilal, Batıdaki üzere ezilen ve örgütlü fakir halk bölümünün Osmanlı’da tam olmadığından mı halka inemedi yoksa Anayasa/Meclis kavramları ile tanışan kesitler Mektepli Harbiyeliler olduğu için mi halka inemedi?
“- İttihatçılar, 1908’de bir ihtilal yaptılar. Bu tartışmasız bir gerçektir. Bu bahiste Sina Akşin’in aşağı üst şöyle bir kelamı var: “Bir deveye saman çöpü yüklediğimizi düşünelim 1 çöp koyduk, 10, 500, 1000, 10.000… tahminen bunlar deveye ziyan vermeyecek ancak 40.001. çöp diyelim ki devenin belini kırdı.” Yani bir ihtilal olurken o vakte kadar gerçekleşen tüm olaylar o ihtilale katkı sağlamıştır ama o devenin belini 43.001. çöp kırmıştır yani 1908’deki ihtilali İttihatçılar yapmıştır. Bu noktada ihtilalden ne beklediğimiz de değerlidir, İttihatçıların yaptığı ihtilal tam manasıyla muvaffakiyete ulaştı demek elbette zordur ancak 1908 İhtilali Türk toplumu için birçok yenilik getirdi. Bir kez, çağdaş bir anayasal tertip ve parlamenter sistem geri getirilmiş oldu, malumunuz 1876’da mebuslar yeterli iş çıkarsalar bile kısa müddet içinde meclis 30 seneliğine tatil edilecekti. Eğitim alanında önemli bir patlama oldu, Maarif bütçesinin bu devirde altı katına çıktığını görüyoruz. Çağdaş mekteplerden mezun olan “mektepli” sınıfı alaylıların yerine getirilmiş oldu. Orduda büyük bir dönüşüm yaşandı. II. Abdülhamid periyodundaki sıkı sansür kaldırıldı ve jurnalciliğin sonu getirildi.”
“DEVRİM HALKA İNEMEDİ İNEMEZDİ DE”
“Fakat doğal ki sizin söylediğiniz üzere Osmanlı toplumsal manada bu ihtilale ahenk sağlayabildi mi? Bence hayır. Okuma-yazma oranı aslında çok azdı, bu problemlerle ilgilenen kesim sonluydu, Osmanlı’daki çağdaş dönüşüm İttihatçılardan evvel de sonluydu İttihatçılardan sonra da toplumsal dönüşüm kolay olmadı. 31 Mart Olayı, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları, Birinci Cihan Harbi üzere talihsizliklerin ve zorlukların yaşandığı siyasal bir atmosferde tam manasıyla, “Halkın tüm bölümlerine inebilen” bir ihtilal kelam konusu olamazdı.”
“TARİHİN SİYASETE ALET EDİLMESİ KUTUPLAŞTIRIYOR”
9-) Ülkemizde tarih yazıcılığı her periyot siyasetin konusu oluyor. Tahminen de bu aslında tarihin ve tarihçiliğin siyasi emellerle kullanılması sebebiyle ortaya çıkmış bir durum ve özellikle İttihat ve Terakki Cemiyeti üzere tarihimizin ve bugünün hala tartışılan kurumları bu mevzudan nasibini alıyorlar. Sizce ülkemizde İttihat Terakki üzerine yapılan tartışmalar siyasetin baskısından kurtulabilmiş midir? Bu mevzuyu nasıl yorumluyorsunuz? Mustafa Kemal’in dediği üzere dersek, Güneş üzere doğup gurub ihtişamıyla batan İttihat Terakki’yi tarihe bırakabildik mi?
“- İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin siyasete alet edilmesiyle ilgili görüşümü birinci soruda söylemiştim. Bu sorunuza şöyle bir karşılık verebilirim, ben artık İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni rahat bırakmamız gerektiği niyetindeyim. Tarihi siyasete alet edilmesi siyasi partilerin kitlelerini de kutuplaştırıyor. Bir kitle günümüzün II. Abdülhamid’ini destekledikleri bir kesim de günümüzün İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni destekledikleri yanılgısına düşüyor. Ben herkesin fikrine hürmet duymakla birlikte olaylarla olguları birbirine karıştırdığımız fikrindeyim, umarım bu kusurlardan vazgeçilir. Bugün İttihat ve Terakki’yi lanetleyenler II. Abdülhamid periyodunda yaşasalar tahminen de İttihatçı olacaklardı. İttihat ve Terakki kusuruyla savabıyla tarihe mâl olmuş bir teşkil idi. Ruhları şad olsun.”
Talha Burak ÜNLÜ
(Tarihçi, Yazar)
X Hesabı: @Talhaburakunlu
Talha Burak Meşhur’un yayınlanmış kitapları:
