By
TÜRKİYE İstatistik Kurumu (TÜİK), yaşlı nüfusun yaşlılık sürecini ne kadar faal geçirdiğinin tespiti ismine geliştirilen Faal Yaşlanma Endeksi (AYE) bilgilerini birinci defa açıkladı. Türkiye’nin AYE genel endeks pahası 2023 yılında 28,7 iken 2024’te 29,7 oldu.
Yaşlı nüfusun yaşlılık sürecini ne kadar faal geçirdiğinin tespit edilebilmesi ismine, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komitesi (UNECE) tarafından AYE geliştirildi. Dört bileşenden oluşan AYE, yaşlı bireylerin istihdama katılabilme, topluma katılabilme, bağımsız, sağlıklı ve inançlı yaşayabilme ve faal yaşlanma için kapasite ve elverişli ortama sahip olabilme düzeylerini ölçüyor. AYE ve bileşenleri 0 ile 100 ortasında bir bedel alıyor. Endeks ve bileşen kıymetlerinin yüksek olması, toplumdaki yaşlı bireylerin daha faal yaşlılık hayatı geçirdiklerine işaret ediyor. UNECE tarafından en son 2018 yılı için Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleri için yayımlanmış olan AYE kıymeti 36,8 oldu.
Türkiye için etkin yaşlanma endeksi, ulusal siyasetlere da istikamet verebilmesi niyetiyle TÜİK tarafından birinci sefer resmi istatistik olarak yayımlandı. Buna nazaran; Türkiye’nin AYE genel endeks kıymeti 2023 yılında 28,7, 2024’te 29,7 oldu. İstihdam bileşeni endeks pahası, 2023 yılında 25,9 iken 2024’te 27,6 oldu. Topluma iştirak bileşeni endeks pahası, 2023 yılında 12 iken 2024’te 12,5 oldu. Bağımsız sağlıklı ve inançlı ömür bileşeni endeks pahası, 2023 yılında 65,5 iken 2024’te 65 kıymetini aldı. Etkin yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks kıymeti ise 2023 yılında 44,3 iken 2024 yılında 46,1 oldu. AYE kıymetleri cinsiyete nazaran AB üye ülkeleriyle mukayese edildiğinde, erkeklerde AB ortalaması 38,5 iken Türkiye pahası 34,5 oldu. Bayanlarda ise AB ortalaması 35,3 iken Türkiye pahası 25,3 olarak hesaplandı.
AB üye ülkeleri içinde endeks kıymeti en yüksek olan ülkelerin; 47,8 ile İsveç, 43,7 ile Hollanda, 43,3 ile Danimarka olduğu görüldü. Endeks kıymetinin en düşük olduğu ülkeler ise 28,4 ile Yunanistan, 30,5 ile Hırvatistan, 31,2 ile Romanya oldu. Endeks, Türkiye’nin süratli bir demografik dönüşüme girmesiyle birlikte faal yaşlanma konusunda siyaset geliştirilmesine ve ilerlemenin sağlanmasına muhtaçlık olduğunu gösterdi.
DOĞU KARADENİZ’DE EN YÜKSEK
Türkiye’nin 2024 yılı için AYE genel endeks kıymeti İstatistiki Bölge Üniteleri Sınıflaması (İBBS) 1’inci seviyeye nazaran incelendiğinde; endeks kıymeti en yüksek bölgenin 33,3 ile Doğu Karadeniz olduğu görüldü. Bunu 31,9 ile Batı Marmara, 30,8 ile Kuzeydoğu Anadolu izledi. Endeks pahası en düşük olan bölgenin 26,9 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi olduğu görüldü. Bu bölgeyi 28,7 ile Akdeniz Bölgesi, 28,8 ile Orta Anadolu izledi.
Türkiye’nin 2024 yılı için AYE genel endeks kıymeti erkekler için 34,5, bayanlar için ise 25,3 oldu. AYE genel endeks bedeli İBBS 1’inci seviye ve cinsiyete nazaran incelendiğinde, Doğu Karadeniz’in erkekler için 38,2 ve bayanlar için 28,4 endeks kıymetleriyle her iki cinsiyet için de en yüksek endeks pahasına sahip olduğu görüldü. Başka taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin ise Ortadoğu Anadolu olduğu görüldü.
İSTİHDAM ENDEKS DEĞERİ
İstihdam bileşeni endeks bedeli, 55-59, 60-64, 65-69, 70-74 yaş kümelerindeki bireylerin istihdam oranlarından hesaplanırken 75 ve daha üst yaş kümesi hesaplamaya dahil edilmedi. İstihdam bileşeni endeks kıymetinin AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Fakat Türkiye, istihdam bileşeni endeks bedeli ile 6 AB ülkesini geride bıraktı. İstihdam bileşeni endeks pahası en yüksek bölgenin 42,2 ile Doğu Karadeniz olduğu görüldü. Burayı 34,8 ile Kuzeydoğu Anadolu, 32,4 ile Batı Karadeniz izledi. İstihdam bileşeni endeks kıymeti en düşük olan bölgenin 22,3 ile Batı Anadolu olduğu görüldü. Burayı 24,2 ile İstanbul, 24,5 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi izledi. İstihdam bileşeni endeks erkekler için 40,4, bayanlar için ise 15,5 oldu. Doğu Karadeniz, istihdam bileşeni endeks kıymeti erkekler için 55,4 ve bayanlar için 28,7 pahaları ile her iki cinsiyet için de en yüksek endeks pahasına sahip bölge oldu. Cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin de Doğu Karadeniz olduğu görüldü.
TOPLUMA İŞTİRAK ENDEKSİ
Topluma iştirak bileşeni endeks pahası, istekli faaliyetlere iştirak, çocuk-torun bakımı, yaşlı ve yetişkin bakımı, siyasi hayata iştirak göstergelerinden hesaplandı. Topluma iştirak bileşeni endeks pahasının AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Lakin Türkiye, topluma iştirak bileşeni endeks bedeli ile 5 AB ülkesini geride bıraktı. Topluma iştirak bileşeni endeks bedeli, en yüksek olan bölgenin 17 ile İstanbul olduğu görüldü. Bu bölgeyi 14,3 ile Batı Marmara, 14,2 ile Ortadoğu Anadolu izledi. Topluma iştirak bileşeni endeks bedeli en düşük olan bölgenin 9,2 ile Doğu Karadeniz olduğu görüldü. Bu bölgeyi 10,1 ile Akdeniz Bölgesi, 10,5 ile Orta Anadolu izledi. Topluma iştirak bileşeni endeks bedeli erkekler için 11,5, bayanlar için ise 13,3 oldu. Erkekler için endeks bedeli en yüksek olan bölgenin 15,4 ile Ortadoğu Anadolu, bayanlar için endeks bedeli en yüksek olan bölgenin 19,4 ile İstanbul olduğu görüldü. Başka taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin İstanbul olduğu görülürken cinsiyetler ortası farkın olmadığı bölgenin Orta Anadolu olduğu görüldü.
BAĞIMSIZ, SAĞLIKLI VE İNANÇLI HAYAT DEĞERİ
Bağımsız, sağlıklı ve inançlı ömür pahası, fizikî antrenman, sıhhat ve diş bakımına erişim, bağımsız ömür düzenlemeleri (tek kişilik hane halkı oranı), izafî medyan geliri, yoksulluk riskinin olmaması, önemli maddi yoksunluğun olmaması, fizikî güvenlik ve ömür uzunluğu öğrenme göstergelerinden hesaplandı. Bağımsız, sağlıklı ve inançlı hayat bileşeni endeks kıymetinin AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Fakat Türkiye, bağımsız, sağlıklı ve inançlı hayat bileşeni endeks pahaları ile 5 AB ülkesini geride bıraktı. Bağımsız, sağlıklı ve inançlı ömür bileşeni endeks kıymeti en yüksek olan bölgenin 68,1 ile Ege Bölgesi olduğu görüldü. Bu bölgeyi 66,8 ile Batı Anadolu, 65,7 ile Doğu Marmara izledi. Bağımsız, sağlıklı ve inançlı ömür bileşeni endeks bedeli en düşük olan bölgenin 59,1 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi olduğu görüldü. Bu bölgeyi 60,4 ile Kuzeydoğu Anadolu, 62,2 ile İstanbul izledi. Bağımsız, sağlıklı ve inançlı ömür bileşeni endeks bedeli erkekler için 67, bayanlar için ise 63,6 oldu. Erkekler için endeks kıymeti en yüksek olan bölgenin 70,6 ile bayanlar için endeks pahası en yüksek olan bölgenin 66 ile Ege Bölgesi olduğu görüldü. Başka taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin Akdeniz Bölgesi olduğu görülürken, cinsiyetler ortası farkın olmadığı bölgenin Ortadoğu Anadolu olduğu görüldü.
AKTİF YAŞLANMA İÇİN KAPASİTE DEĞERİ
Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks pahası, 55 yaşına ulaşıldığında kalan 50 yıllık ömür beklentisi başarısı, 55 yaşındayken sağlıklı yaşanan yılların beklenen süresindeki hissesi, zihinsel yeterli olma hali ölçeği, bilişim ve bağlantı teknolojilerinin kullanımı, toplumsal bağlanma ve eğitim durumu göstergelerinden hesaplandı. Etkin yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks pahasının, AB üye ülkelerinin ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Fakat Türkiye, faal yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks pahası ile endeks pahası 45,9 olan Romanya’yı geride bıraktı. Etkin yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks pahası en yüksek olan bölgenin 51,1 ile Doğu Marmara olduğu görüldü. Burayı 48,4 ile Batı Marmara, 47,7 ile Batı Anadolu izledi. Endeks bedeli en düşük olan bölgenin 38,9 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi olduğu görüldü. Bu bölgeyi 42 ile Ortadoğu Anadolu, 43,2 ile Kuzeydoğu Anadolu izledi. Etkin yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks bedeli erkekler için 48,4, bayanlar için ise 44,2 oldu. Endeks pahası erkekler için en yüksek bölgenin 53,8 ile bayanlar için endeks kıymeti en yüksek olan bölgenin 48,6 ile Doğu Marmara olduğu görüldü. Başka taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin Kuzeydoğu Anadolu olduğu görüldü.
