By Son periyodun en dönüştürücü teknolojilerinden biri olarak kabul edilen temel kuantum şifreleme teknikleri, erişilebilir aygıtlarla bu alandaki araştırmacılar ve öğrenciler için yeni bir çağa kapı aralıyor.
Savunma ve havacılık endüstrisindeki deneyimi üzerine kurulan Kuanticy, kurduğu işbirliği ile kuantum bilgisayarı Türkiye’de bu alanda çalışan araştırmacı, eğitimci ve öğrencilerle buluşturdu.
Türk savunma ve havacılık endüstrisinde 27 yıllık birikime sahip olan, bölümün önde gelen firmalarında sorumluluklar üstlenen Gani Göral, Kuanticy ile kuantum teknolojilerine ağırlaştı.
Kuantum teknolojilerinde süreç, aygıt, donanım, yazılım eserlerine, mühendislik, danışmanlık ve eğitim hizmetlerine odaklanan Kuanticy, Çinli bir üretici ile yaptığı iş birliği ile SPINQ Triangulum Küçük bilgisayarını Türkiye’de bu alanda çalışan araştırmacı, eğitimci ve öğrencilerle buluşturdu.
Nükleer manyetik rezonans (NMR) teknolojisine dayalı, oda sıcaklığında çalışan, 3 kübit kapasiteli taşınabilir kuantum bilgisayarı Triangulum Küçük, bilhassa eğitim kurumları ve bilim meraklıları için tasarlandı. Aygıt, kuantum bilişimin temel prensiplerini öğrenmek ve uygulamalı deneyler yapmak isteyenler için fırsat sunuyor. Kullanıcılar, Triangulum Küçük ile kuantum devrelerini tasarlayabiliyor, kuantum şifreleme tekniklerini öğreniyor ve kuantum sistemlerinin fizikî özelliklerini keşfedebiliyor.
Gani Göral, Bilkent Cyberpark Hane aktiflik alanındaki teknoloji tanıtım aktifliğinin akabinde AA muhabirine yaptığı açıklamada, kuantum teknolojilerinin gelişimi ve bu alandaki gereksinim münasebetiyle 1 yıl evvel Kuanticy’yi kurduklarını söyledi.
Türkiye’nin bu alanda geride kalmaması gerektiğini vurgulayan Göral, gündemlerine kuantum süreç aygıtları ve yazılımlarını aldıklarını tabir etti.
Göral, kuantum bilgisayar teknolojilerinin dünyada klasik tekniklere dayanarak dev laboratuvarlarda çalıştırılabildiğini, lakin yeni jenerasyon sistemlerle bu sürecin değiştiğini lisana getirdi. Göral, “Eskiden kuantum sistemleri büyük laboratuvarda olan ve çok erişilemeyen, çok soğutmaya gereksinim olan ve daima işletilmesi gereken sistemlerdi. Artık nükleer manyetik rezonans teknolojisi ile oda şartlarında çalışabilen, masaüstü boyutlara inmiş aygıtlar var. 10 kilogram civarında küçük bilgisayarlar gerçek süreçler yapabiliyor. Bunlar da eğitim emelli kullanılabiliyor.” dedi.
Bu teknolojinin artık Türkiye’ye de getirildiğini söz eden Göral, kullanıcıların direkt gerçek donanıma erişerek eğitim alabileceklerini söyledi. Göral, şöyle konuştu:
“Bu teknolojileri yıllardır takip ediyorum ve her gittiğim kurumda gerek yapay zeka gerek kuantum teknolojileri olsun bunların laboratuvarlarını kurmamız gerektiğini söylüyordum. Muhteşem iletken tabanlıların maliyetleri yüksek olduğu için alternatif teknolojilere de bakıyordum. Sonra Çinli bir firmanın bu teknolojiyi eğitim hedefli kullanabilir hale getirdiğini görünce onlarla irtibata geçtim. Onlar da incelediler baktılar, bölüm bilgimiz ve buradaki güvenilirliğimiz nedeniyle bizimle bir işbirliğine gittiler. Artık bu teknolojiyi ülkemize getirebiliyoruz.”
-“5-10 yıl içinde yetişmiş insan çok önemli muhtaçlık olacak”
Kuantum teknolojilerinin önümüzdeki yıllarda iş dünyasında da çok büyük bir tesir yaratacağını öngören Göral, eğitim alanında süratli adım atılması gerektiğini vurguladı.
Göral’a nazaran, önümüzdeki 5 ya da 10 yıl içerisinde dünya genelinde kuantum alanında çalışan insanlara çok önemli gereksinim olacak. Kuantum bilgisayarlar yalnızca kuantum hesaplama değil, yanılgı düzeltme, donanım geliştirme, deneysel çalışmalar üzere birçok alanda insan kaynağına gereksinim doğuracak.
Günlük hayatta kuantumun gündemde bir bahis olduğunu, lakin insanların tam olarak nasıl bir teknoloji olduğuna hakim olmadığını tabir eden Göral, teknik, mühendislik ve fen bilimlerinde çalışanlar dahil bu sorunu yaşadıklarını söyledi.
Girişimleri sayesinde artık insanların gerçek donanıma dokunarak bu alanda çalışabileceklerini lisana getiren Göral, “Bu sistemin içinde, ayrıntılı ve kendi kendinize bile öğrenebileceğiniz çok kompakt bir eğitim seti var. İmtihanlarla kendinizi test edebilirsiniz. Sonunda başarılı olduğunuzda bunu puanlayan bir sistem bulunuyor. Kuantum algoritmaları konusunda daha evvelce bu bahislerde çalışmış insanların aygıtı süratlice kullanabilecekleri bir sistem yapısı var.” dedi.
Gerçek donanıma dokunmadan, yalnızca bulut üzerinden eğitim almanın yetersiz kaldığını vurgulayan Göral, bu yeni teknoloji ile ortaya çıkan bir problemde aygıtın içine bakıp neden çalışmadığını tahlil edebileceklerini söz etti.
Kuantum bilgisayarın, yalnızca kapalı kutu olarak değil, üstündeki pencereden iç donanımın da görülebildiği açık bir yapıda tasarlandığına işaret eden Göral, “Eğitim setinin sonunda ise bir ‘kendi kuantum bilgisayarını yap’ modülü bulunuyor. Bu alanı merak eden gençler için bu donanım hoş bir fırsat sunuyor.” diye konuştu.
Üniversiteler ve liseler için fırsat
Bu teknolojilerin yalnızca üniversite düzeyinde değil, lise seviyesinde de kullanılmasının kıymetine işaret eden Göral, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Avrupa’da, Amerika’da, Uzak Doğu’daki üniversitelerde artık direkt ‘kuantum’ başlıklı dersler ve kısımlar olduğunu görüyoruz. Türkiye’de ise fizik, kimya, biyoloji, elektronik, biyokimya, gereç bilimleri, makine mühendisliği, elektronik mühendisliği üzere kısımlarda lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde bu teknolojilerden yararlanılması mümkün. Bundan sonra yalnızca teorik bilgi değil, direkt uygulama bilgisi gerekecek. Kuantum bilgisayar yalnızca kuantum süreçleri yapmakla kalmıyor, deneysel çalışmalara da imkan veriyor. Bu teknolojinin bilhassa üniversitelerde kullanılmasının büyük ehemmiyet arz ediyor.
Yurt dışında liseler düzeyinde, bizdeki fen liseleri üzere deney okulları var. Oralarda da kullanıldığını görüyoruz. O yüzden fen liseleri ve kolejler bu imkanı kullanabilirler. Böylelikle ilerde talep edilecek kuantum alanındaki yetişmiş insanları da yetiştirebiliriz. Bilhassa mühendislik ve fen bilimleri kısımlarında öğrenciler gerçek donanımla çalışarak çok daha süratli gelişebilir.
Şimdiye kadar lazer teknolojilerini kullanıyorduk. Süperiletkenlerle ilgili olan birçok aygıtı günümüzde kullanıyoruz. Lakin günlük hayatımızda birebir kendi başımıza kullanabileceğimiz düzeyde değildi. Artık kuantumun ikinci fazına geçtik ve kullanım çağı başladı.”
“Çok yol kat etmemiz gerekiyor”
Gani Göral, kuantum teknolojilerine ilgi duyan öğrencilere, araştırmacılara ve akademisyenlere davette bulunarak, “Çok yol kat etmemiz gerekiyor. Hangi alanlarda çalışabiliriz diyorlarsa, kuantum süreçleri, donanım, kusur düzeltme sistemleri konusunda çalışmak isteyen tüm araştırmacılar çalışabilir. Bizimle irtibata geçerlerse, ülkemiz için, ileriye yönelik aydınlık günler için neler yapabiliriz bunları konuşabiliriz. Bu teknolojiler yalnızca birer aygıt değil, tıpkı vakitte gençler için birer geleceğe açılan kapı.” tabirlerini kullandı.
