By Avrupa Kurulu’nun 2023-2024 Türkiye raporu Avrupa Parlamentosu’nun yarınki gündemine alındı. Raporda aday ülkelerin demokratik bedellere, hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına hürmet göstermeleri ve AB hukukuna uymalarının beklendiği belirtilerek şu sözler kullanıldı;
“Türkiye’nin Avrupa perspektifini tekrar canlandırabilmesi için Avrupa Birliği (AB) ile daha yakın ilgiler ve ahenk konusundaki taahhüdünü inandırıcı biçimde ortaya koyması gerekmektedir; aday ülke olmak, AB ile bedeller, çıkarlar, standartlar ve siyasetler dahil olmak üzere tüm alanlarda, bilhassa de ortak dış ve güvenlik siyaseti çerçevesinde, kademeli olarak yakınlaşma ve ahenk sağlama istekliliğini gerektirir; ayrıyeten Kopenhag kriterlerine hürmet gösterilmesi ve bunların korunması ile AB ve tüm Üye Devletleriyle ayrım gözetmeksizin güzel komşuluk münasebetlerinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi beklenir.”
DOĞU AKDENİZ’DEKİ GERİLİM
Raporda, Doğu Akdeniz’de AB ile Türkiye ortasındaki tansiyonun azalmakla birlikte büsbütün sona ermediği kaydedilerek, “Türkiye, AB üyesi tüm devletlerin egemenliği ve hükümran haklarını ihlal eden ve memleketler arası ile AB hukukunu çiğneyen tüm aksiyonlardan kaçınması istikametinde tekraren uyarılmıştır” denildi.
Raporda, Türkiye ile AB’nin kıymetleri ve normatif çerçeve ortasındaki uçurumun, hukukun üstünlüğü, insan hakları, temel özgürlükler ve sivil hakları kısıtlamaya yönelik yasa ve tedbirlerin ısrarlı kullanılmasından ötürü son devirde giderilmediği tabir edildi.
“TÜRKİYE AİHM ÖNÜNDE EN FAZLA BEKLEYEN DAVAYA SAHİP ÜLKE”
Türkiye’nin AİHM kararlarına uyma konusundaki yükümlülüğün anımsatıldığı raporda, “Türkiye, AİHM’in kıymetli kararlarını uygulamakta başarısız olduğu için şu anda tarihi ihlal davaları ile karşı karşıya. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ile korunan insan hakları ve temel özgürlükleri ihlal eden ülkeler ortasında daima olarak en üst sıralarda yer almaktadır. Kasım 2024 prestijiyle Türkiye, AİHM önünde en fazla bekleyen davaya sahip ülkedir ve 22 bin 450 müracaat ile Mahkemenin toplam 61 bin 250 başvuruluk yükünün yüzde 36,7’sini temsil etmektedir” sözlerine yer verildi.
“ÖZGÜR OLMAYAN ÜLKE” KATEGORİSİNDE
Raporda Türkiye’nin Freedom House tarafından “özgür olmayan” ülke kategorisinde yer aldığı da hatırlatılarak, 2024 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülkeden 158’inci sırada yer aldığına dikkat çekildi. Devamında medya kuruluşlarının kapatıldığı, hükümetin ulusal medyanın yüzde 85’ini denetim ettiği ve Anadolu Ajansı’nın hükümet tarafından bir propoganda organı olarak kullanıldığı bildirildi.
Anayasa’nın temel haklar konusunda kâfi müdafaa sağladığı fakat kurumların uygulamalarının Türkiye’deki hukukun üstünlüğü ve insan haklarındaki gerilemenin esas nedeni olduğu vurgulandı. Türkiye’nin Avrupa Kurulu üye ülkeleri ortasında en fazla tutukluluk oranı ve cezaevi nüfusuna sahip olduğu belirtilerek, ülkenin Global Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’nde 146 ülke ortasında 127’inci sırada yer aldığına dikkat çekildi.
“ÖCALAN’IN DAVETİ TARİHİ BİR FIRSAT”
Raporda, “Kürt sıkıntısının barışçıl bir tahlil sürecinin tekrar başlatılması istikametinde adımlar atıldığı” belirtilirken, terör örgütü PKK lideri Abdullah Öcalan’ın çağrısının “Türk-Kürt çatışmasını sonlandırma açısından tarihi bir fırsat sunduğu” kaydedildi.
Türkiye’nin bölgede kilit bir rol oynadığı, Avrupa ve Asya ortasında köprü rolü gördüğü belirtilerek, Türkiye’nin “Suriye çatışmasında kıymetli bir rol oynamaya devam etmekte ve kuzey Suriye’de askeri bir varlık bulundurduğu” anımsatıldı.
KOPENHAG KRİTERLERİ
AB üyeliğine olan bağlılığı ve üyeliğin Türkiye için hâlâ stratejik amaç olduğuna ait Türkiye’nin açıklamalarının memnuniyetle karşılandığı kaydedilen raporda, AB üyeliğinin Kopenhag kriterlerinin yerine getirilmesine bağlı olduğuna dikkat çekildi. Devamında, “Bunların mutlak kriterler olduğu, stratejik hesaplamalara ve müzakerelere dayalı bahisler olmadığı” kaydedildi. Bu bağlamda, kelam konusu açıklamaların Türkiye-AB ortasındaki bedeller ve standartlar konusundaki farklı kapatmak için rastgele bir somut adım atılmadığı da belirtildi.
İSTANBUL BAROSU DAVASI VE CAN ATALAY KARARI…
Raporda yargı ıslahatı kapsamında, “Dokuz yargı ıslahatı paketine sahip bir ıslahat stratejisine karşın ülkedeki yargının bağımsızlık durumunun, hükümetin yargı sistemine sistematik müdahalesi ve siyasi istismarına bağlı olarak kötüleşmeye devam ettiğinden duyulan endişe” kaydedildi. İstanbul Cumhuriyeti Başsavcılığı’nın açtığı ve İstanbul Barosu idaresinin misyondan alınmasına yol açan “terör örgütü propagandası yapmak” ve “yanıltıcı bilgiyi alenen yaymak” suçlamalarını içeren davadan duyulan tasa de lisana getirildi. Raporun devamında, Anayasa Mahkemesi kararlarının açıkça uygulanmamasından, “Özellikle milletvekili Can Atalay davasında derin telaş duyulduğu” ve bu durumun Yargıtay’ın Anayasa Mahkemesi’nin dokuz üyesi hakkında hata duyurusunda bulunmasıyla önemli bir yargı krizine dönüştüğü bildirildi.
Etki ajanlığı düzenlemesi olarak bilinen yasanın geri çekilmesinden duyulan memnuniyetin kaydedildiği raporda, “Türk yetkililerine, gelecekte misal halde çok geniş ve meçhul bir maddeyi yine getirmekten kaçınmaları davetinde bulunmaktadır. Çünkü bu türlü bir yasanın, ülkedeki sivil toplum kuruluşlarının legal faaliyetlerini daha da kriminalize etmek için bir araç olarak kullanılma riski önemli boyuttadır” denildi. Raporda, söz özgürlüğü, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü başta olmak üzere temel özgürlüklere yönelik kısıtlamalar ile muhalifler, insan hakları savunucuları, hukukçular, sendikacılar, azınlık mensupları, gazeteciler, akademisyenler ve sanatkarların temel haklarına yönelik taarruzlara son verilmesi gerektiği söz edildi. Ayrıyeten, gazeteciler ve bağımsız medyaya yönelik soruşturma, sansür ve tacizlerin kınandığı tabir edildi.
“TÜM DİPLOMATİK KANALLARI KULLANIN”
AİHM’in Osman Kavala, Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ kararlarının uygulanmamasından duyulan telaş tabir edilerek, “Avrupa Kurulu ve Üye Devletleri, Türkiye’yi ilgili AİHM kararlarını uygulamaya zorlamak için tüm diplomatik kanalları kullanmaya ve AİHM kararlarına ahenk sağlanmasıyla ilgili olarak ilgili mali yardım şartlarını uygulamayı değerlendirmeye çağırmaktadır” denildi.
İMAMOĞLU İLE İLGİLİ KAYGILARINI LİSANA GETİRDİLER
Raporda, Belediye Liderlerinin misyondan alınması ve kayyum atanmasının kınandığı tabir edildi. Muhalefet partilerinin ve üyelerinin gaye alınması ve artan baskılara maruz kalmalarının hüzünle karşılandığı kaydedilen raporda, “İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin CHP’li Başkanı Ekrem İmamoğlu ile Şişli ve Beylikdüzü Belediye Liderlerinin, yolsuzluk ve terörle ilişkili olduğu argüman edilen ve toplam 106 şüpheliyi kapsayan iki başka soruşturma çerçevesinde tutuklanmaları ve vazifeden alınmalarından son derece kaygı duyulduğu” belirtildi.
Kadın haklarındaki kötüleşme, cinsiyete dayalı şiddet ve bayan cinayetlerindeki artıştan duyulan derin kaygıya yer verilen raporda, LGBTİ artı bireylerin temel haklarına yönelik ihlallerin kınandığı söz edildi.
DEVLET BAHÇELİ DETAYI
PKK lideri Öcalan’ın silah bırakma ve örgüte yönelik fesih davetinin “40 yıldır süren şiddet devrini sonlandırmaya yardımcı olabilecek tarihi ve uzun müddettir beklenen bir adım” olarak karşılandığı kaydedilen raporda şu değerlendirmeye yer verildi:
*Bu gelişmeleri kolaylaştırmak için tüm paydaşların, bilhassa de MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin başlattığı yapan yaklaşım, DEM Partisi’nin İmralı Cezaevi’ne yaptığı ziyaretler ve DEM Parti’nin başka siyasi partilerle yaptığı geniş çaplı istişareler de dahil olmak üzere gösterdiği eforlar takdir edilmektedir.
*Bu değerli bir fırsat ve bunu Kürt probleminin siyasi, toplumsal, demokratik ve güvenlikle ilgili taraflarıyla barışçıl ve sürdürülebilir biçimde çözülmesini amaçlayan ve TBMM’nin kıymetli bir rol üstleneceği kapsayıcı bir siyasi süreç takip etmeli.
*Kürtler de dahil olmak üzere tüm vatandaşlar için insan hakları, siyasi çoğulculuk ve uygar hakların korunması bir gereksinimdir. Kürt vatandaşların maruz kaldığı ve demokratik unsurlar ile toplumsal ahenge ziyan veren siyasi baskı, isimli taciz ve kültürel ve dilsel haklara yönelik kısıtlamaların devam etmesinden hüzün duyulmaktadır.
“TÜRK İHLALLERİ YUNAN KARASULARINDA 2023’E KIYASLA ARTTI”
Türkiye-Yunanistan alakalarına değinilen raporda, iki ülke ortasında son devirdeki bağların memnuniyetle karşılandığına değinilerek, tahlile kavuşturulmayan problemlerin ikili alakalara etkilemeye devam ettiği kaydedildi. Türkiye’nin Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti üzere AB üyesi devletlerin egemenlik haklarını ihlal etmeye devam etmesinin kınandığı raporda, “Türk ihlallerinin Yunan hava alanında kıymetli ölçüde azalmakla birlikte, Yunan karasularındaki ihlallerin 2023’e kıyasla arttığını ve Türk gemileri tarafından Yunan karasularında sistematik yasa dışı balıkçılık faaliyetlerinin yürütüldüğü” belirtildi.
Kıbrıs problemine yer verilen raporda, 18-19 Mart’ta Cenevre’deki görüşmeler memnuniyetle karşılandı. Türkiye’nin Ekim 2005’teki Müzakere Çerçevesi uyarınca AB’ye Kıbrıs ile ilgili olanlar da dahil yükümlülükleri yerine getirmemesinin kederle karşılandığı belirtildi.
SURİYE AÇIKLAMASI
Raporun Suriye kısmında AB ile Türkiye ortasında birtakım alanlardaki iş birliğine olan bağlılık tabir edildi. Raporda, “Türkiye’ye Suriye’nin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine hürmet gösterme ve memleketler arası hukuka büsbütün uyumlu olarak, Suriye topraklarına yönelik tüm atakları ve işgalleri derhal durdurma” davetinde bulunuldu. Devamında, “Türkiye dayanaklı milislerin Suriye’nin kuzeyine yaptığı saldırılar” kınandı. Raporda Türkiye’ye “Suriye süreksiz hükümeti ile Suriye Demokratik Güçleri ortasındaki mutabakatın uygulanması sürecini desteklemeye ve Suriye’nin iç süreçlerine müdahale etmekten kaçınma” davetinde bulundu.
Türkiye ve Ermenistan ortasındaki olağanlaşma sürecinin desteklendiğinin belirtildiği raporda Türkiye’ye, “Türk ve Ermeni hükümetlerinin özel temsilcileri tarafından varılan mutabakatların süratli bir biçimde uygulanmasını sağlama” davetinde bulunuldu.
“AB-TÜRKİYE İŞ BİRLİĞİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ ÖNEMLİ”
Raporda, Türkiye’nin birtakım dış siyasetlerinin AB dış siyasetiyle ahengine dair değerlendirmelere de yer verildi. Kelam konusu kısımda, “Türkiye’nin Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşındaki duruşunun, Türkiye’nin hem Batı ile hem de Rusya ile ilgileri sürdürme eforlarından ötürü AB-Türkiye bağlarını etkilemeye devam ettiği” not edildi. Raporda, “Değişen jeopolitik görünüm ve ABD dış siyasetinde yaşanabilecek mümkün değişiklikler ışığında, global güvenlik hususlarında AB-Türkiye iş birliğinin güçlendirilmesinin önemi” vurgulandı. Devamında; Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın AB Dışişleri Bakanları’nın Gayriresmi Toplantısı’na iştiraki üzere temasların münasebetlerin güzelleştirilmesinde ivme sağlayabileceğine dair bir umudu tabir ettiği ve Türkiye’nin NATO’da kilit bir müttefik olarak oynadığı rolün kabul edildiği, İsveç’in NATO üyeliğinin onaylanmasının memnuniyetle karşılandığı kaydedildi.
“KRİTERLER YERİNE GETİRİLİR GETİRİLMEZ SÜREÇ BAŞLATILMAYA HAZIR”
Vize serbestisine dair ise “Türkiye’nin vize serbestisi sürecinde gerekli kriterleri karşılama noktasında hiçbir ilerleme kaydetmemesinden” duyulan kedere yer verildi. Bu hususta 6 kriterin hâlâ karşılanmamış olmasına dikkat çekilerek, “Türk makamları bu kriterleri yerine getirir getirmez vize serbestisi sürecinin başlatılmaya hazır” olduğu kaydedildi. Devamında şu kıymetlendirme yapıldı:
*Türk vatandaşlarının, başta ağır müracaat talebi ve sistemin berbata kullanılacağı tarafındaki telaşlar nedeniyle AB üye devletlerine yaptıkları vize müracaatlarında problemler yaşadığı kederle karşılanmaktadır.
*Vizeye erişimin güzelleştirilmesine yönelik siyasi iradeyi tanımakta ve kalan teknik ve idari mahzurların aşılması için her iki tarafın uğraşlarını yoğunlaştırmalı.
*AB üye devletlerine, bu hususa ayrılan kaynakların artırılması davetinde bulunuluyor; bilhassa ticari faaliyetler ve Erasmus öğrencileri açısından vize kolaylaştırıcı tedbirler desteklenmektedir. Türk makamlarının, bu alanda ilerleme sağlanmaması nedeniyle daima olarak AB’yi suçlamaya çalışması büyük bir ıstırapla karşılanmaktadır.
