By Gazeteci Aslı Atasoy, karikatürist, illüstratör ve çizer kimliğiyle sanat dünyasında çok taraflı çalışmalarıyla tanınan Birol Bayram’ın sanatına odaklanan “Kitabın Rüyası” isimli belgeseli hayata geçirdi.
Belgeselde, çok sayıda kitap kapağı dizaynına da imza atan Bayram’a ait, Atasoy’un yanı sıra müellif Ahmet Ümit, Zeynep Atakan, Yekta Kopan, Mehmet Y. Yılmaz, Gürbüz Doğan Ekşioğlu, Horasan, Selçuk Altun, Sevengül Sönmez ve Gamze Varım’ın görüşleri yer alıyor.
Atasoy, AA muhabirine, bir söyleşiden yola çıkarak belgeseli hazırladığını belirterek, “Grafik dizayncı Birol Bayram ile geçen sene yaptığım bir söyleşide Türkiye’nin en büyük yayın meskenlerinden birisinde görsel sanat yönetmeni olduğunu öğrendim. 26 yılda yaklaşık 6 bin kitap kapağının dizaynını yaptığını söyledi. Bir gazeteci olarak bu bende çabucak bir soru işareti doğurdu. ‘Acaba bu bir dünya rekoru olabilir mi?’ diye düşündüm. Kendisine sorduğumda bu türlü bir tescilli bilgiye sahip olmadığını lakin muhtemelen dünyanın en fazla sayıda kitap kapağı tasarımı yapan tasarımcılarından birisi olduğunu söz etti.” dedi.
“Türkiye’de neredeyse her 3-4 konuttan birinde kitap kapağı tasarımı Bayram tarafından yapılmış”
Bir grafik tasarımcının bu üretiminin çok değerli olduğunu düşünerek belgeseli yapmaya karar verdiğini söyleyen Atasoy, şunları aktardı:
“Bu belgesel yalnızca bir grafik tasarımcının portresini içermiyor. Benim asıl önemsediğim şey, bu kadar uzun müddette, bu kadar çok sayıda kitap kapağı dizaynının bir kişi tarafından yapılması. Buradan da kitap kapağı objesinin kültürel ve bellek açısından ehemmiyetini irdelemek istedim. Kitabın Düşü belgeselinin odak noktası natürel ki Birol Bayram. Lakin onun 26 yılda ürettiği bu dizaynların dünya ölçeğinde de çok manalı olduğunu düşündüm. Buradan yola çıkarak sanatkarın kendi sanatsal çalışmaları ve mesleğindeki, ferdî öyküsündeki dönemeçleri ele alarak kitap kapağı üretimi odağından bir perspektifle bakmayı tercih ettim.”
Aslı Atasoy, yapay zekayla yaptığı bir çalışma sonucu 26 yılda yapılan dizaynların 63 milyon bireye ulaştığını öğrendiğini söyleyerek, “Bu, Türkiye’de neredeyse her 3-4 konuttan birinde, kapak tasarımı Birol Bayram tarafından yapılmış bir kitabın olduğu sonucunu bize gösteriyor. Bu çok değerli bir kültür, görsel kültür inşası manasına geliyor. Bir taraftan bunu işledik, bir taraftan da kitap kapağı sorununun en başına döndük. ‘Aslında kitap kapağı nedir?’ ona baktık. Kitap kapakları birinci defa kutsal kitapları korumak için yapılan objeler. El yazmalarında kıymetli kutsal kitapları korumak için kumaşlar üzerine mücevher ve altınlar koyularak oluşturulan kılıflar, tarihteki birinci kitap kapakları. Daha sonra matbaanın icadıyla birlikte ciltlerin korunması için birtakım kağıt kapaklar yapılıyor.” diye konuştu.
“Belgesel Birol Bayram’ın sanatından izleri sergiliyor”
Zamanla kitap kapağının kitabın bir modülü haline dönüştüğünü vurgulayan Atasoy, “1970’lere kadar kitap kapağı yalnızca muharririn ve kitabın ismini taşıyan bir obje lakin 1970’lerde edebiyat dünyası kitap kapağının okurla bağının çok kıymetli olduğunu ve satışları etkilediğini fark ediyor. O günden sonra kitap kapağı tasarımı çok önemseniyor ve başka perspektiften ele alınıyor.” görüşünü paylaştı.
Atasoy, 10 sanatçı ve kültür insanıyla konuştuğunu aktararak, şu bilgileri verdi:
“Ahmet Ümit, Türkiye’de en çok kitabı olan ve vakit içinde farklı yayın konutlarıyla çalıştığı için de yaklaşık 200 kitap kapağı tasarımı yaptırmış bir muharrir. Yekta Kopan, tekrar kıymetli bir muharrir. Gazeteci, müellif Selçuk Altun ve Mehmet Yılmaz var. Muharrirlerin kitap kapaklarıyla münasebetlerini konuştuk. Türkiye’nin kıymetli yapımcılarından Zeynep Atakan, ressam Mustafa Horasan, grafik sanatkarı Gürbüz Doğan Ekşioğlu, Tibet Sanlıman, Türkiye’nin kıymetli editörleri Gamze Varım ve Sevengül Sönmez de söyleşileriyle büyük zenginlik kattı belgesele. Kitap kapağının ne olduğundan yola çıkarak Birol Bayram’ın 26 yılda ürettiği yaklaşık 6 bin kitap kapağına uzanan serüveni ele aldık.”
Bayram’ın İstanbul’da hayatta kalmak için çok sayıda kitap kapağına imza attığının altını çizen Atasoy, “İstanbul, dünyanın en büyük metropollerinden biri ve burada şayet nitekim düzgün üretim ve muvaffakiyet sağlarsanız ayakta kalabiliyorsunuz. Onu besleyen sanatsal motivasyonun yanında bir de bu türlü hayatta kalma motivasyonu olduğu için bir üretimde bulunmuş. Kendi çalışmalarını ele aldık. O anlatılarını güzelce yerleştirdik sinemanın içerisine. 36 dakikalık belgeseli izleyen, aslında Birol Bayram’ın sanatından da izleri çok rahatlıkla görebiliyor.” tabirlerini kullandı.
Aslı Atasoy, sineması izledikten sonra okuyucuların kitap kapaklarına daha farklı bakmasını umduğunu belirterek, güzel okurların unutamadığı kitap kapakları olduğunu, herkesin hayatında bu türlü bir kitap kapağı bulunduğunu kaydetti.
Çok sevilen kitapların kapağıyla hatırlandığını vurgulayan Atasoy, “Kitap kapaklarının, farkındalık ve bağ kurmada çok değerli rolü var. Burada da tasarımcıya çok büyük rol düşüyor; hem muharriri hem yapıtı güzel anlamak hem de okura manalı bilgiler vermek. Belgesel, bir şenlik sineması olarak çekildi aslında. Zira mahallî bir öykü olsa da aslında dünyayı da ilgilendiren üniversal bir öykü ve şimdiden şenlik seyahatine başladı sinemamız.” diye konuştu.
