By Güneybatı Fas’ta yaşanan yağış eksikliği, köylüleri harekete geçirdi. Köylüler Boutmezguida Dağı’na yerleştirilen özel ağlarla, havadaki bulutu suya dönüştürerek su muhtaçlıklarını karşılıyor.
Bir tarafında Atlas Okyanusu, başka tarafında Anti-Atlas Dağları bulunan bölgede, Azor Yüksekliği ve Kanarya Akıntısı’nın tesiriyle oluşan ağır atmosferik nem, dağ sıralarıyla temas ettiğinde ağırlaşarak sis katmanı halini alıyor. Deniz düzeyinden 1.225 metre yüksekte kurulan zıt damla biçimli metal ağlarla gerili paneller, bu sisi yakalıyor ve suya dönüştürüyor.
Bölge dört yıldan uzun müddettir gerçek yağmur görmedi
Fas’ın güneybatısında, dört yılı aşkın müddettir yağmurun düşmediği bu bölge şiddetli su kıtlığıyla uğraş ediyor. Dikenli incir ağaçları su yetersizliği nedeniyle kuruyup çiçek ve meyve vermeyi bırakırken, bu durum sadece lokal değil, ülke genelinde de tesirini gösteriyor.
Dünyanın kimi bölgelerinde, suya erişim büyük bir çaba gerektiriyor. Yağışın az olduğu yahut hiç olmadığı, yeraltı su düzeylerinin tükendiği bu alanlarda, baraj inşasına uygun toprak bulunmaması da durumu daha karmaşık hale getiriyor. Bu cins çok şartlarda, atmosferik sudan faydalanmak hayati bir alternatif olarak öne çıkıyor.
Sadece haftanın bir günü banyo yapıyorlar
Küçük Biougta köyünde, kuraklık ve su meşakkati günlük hayatın her alanını etkiliyor. Köyün eteklerinde genç bir adam, yanına boş kutular yerleştirilmiş eşeğiyle, su bulmak umuduyla kuyulara, su depolarına ya da sarnıçlara hakikat yol alıyor. 47 yaşındaki Said Baggaj ise kuru bahçesinin başında, çaresizlik içinde duruyor. “Susuz bir hayat… mümkün değil” diyerek derin bir iç çekiyor.
Komşularından 42 yaşındaki Abdullah Ayech ise konuklarını kerpiç konutuna davet ediyor. Çay servisi yaptığı küçük, açık hava yemek alanının birkaç metre ilerisinde, ailenin su deposu bulunuyor. Bu depo, yere kazılmış bir çukurdan ve üzerini kapatan beton bir levhadan oluşuyor. Kova, makaralı bir sistemle suyu üst çekiyor. Konutta üç jenerasyon bir ortada yaşıyor: Abdullah’ın dedesi, büyükannesi, eşi ve oğlu. Abdullah, “Haftada yalnızca bir sefer duş alıyoruz ve bu, beş kişi için toplam 150 litre su kullanımı manasına geliyor” diyerek durumu özetliyor.
20 yıl evvel başlatıldı
Sis suyunu ağlarla toplama projesi, 20 yıl evvel matematik tabibi Aïssa Derhem tarafından başlatıldı.
Derhem, dünyanın en büyük sis ağı alanlarından birine sahip Dar Si Hmad Vakfı’nı, antropolog Jamila Bargach ile birlikte kurarak bu projeye hayat verdi.
Jamila Bargach, “Amacımız, araştırmayı klâsik bilgi ve maharetlerle birleştirmek” diyerek bu metodun tarihi köklerine dikkat çekiyor. Bargach, atmosferik su toplama konusundaki cet tekniklerini incelediğini belirtiyor ve “İspanyollar gelmeden evvel Kanarya Adaları’nda lokal halk, ejderha ağaçlarının yapraklarında biriken suyu toplardı” diye ekliyor. Bu devasa ağaçların tabanındaki alçak duvar izleri, geçmişte uygulanan bu usulü açıkça kanıtlıyor.
Ağaç eksikliği nedeniyle, Dar Si Hmad Vakfı, Alman sivil toplum örgütü Wasserstiftung’dan dayanak aldı. Bu iş birliği sayesinde sis toplayıcı ağların tasarımı, mühendis Peter Trautwein tarafından üstlenildi ve sistem gerçek şartlarda test edildi.
Çalışmalara 2010 yılında Boutmezguida Dağı’nda başlandı. Beş yıl içinde, yaklaşık 1.700 m²’lik sis toplama ağları, depolama sistemleri ve borular kurularak birinci beş köy bulut suyundan faydalanmaya başladı. 2020 prestijiyle, toplam 16 mezrada yaşayan yaklaşık bin kişi, Susuzlukla Gayret Derneği’nin finanse ettiği 600 bin avroluk maliyetli projeden yararlanıyor.
Ağlar her gün ortalama 37.000 litre su getiriyor
Proje yöneticisi Mounir Abbar, beyazımsı sis girdaplarıyla çevrili metal ağları işaret ederek sistemin işleyişini anlatıyor:
“Rüzgarın tesiriyle sis süratle ağlara giriyor, içindeki damlacıklar ağ üzerinde ağırlaşıyor ve bir oluğa iniyor.”
Zirvede yılda 120 ila 140 gün sis görüldüğünü varsayım eden Abbar, iklim değişikliğinin tesiriyle bu döngünün daha sistemsiz hale geldiğine dikkat çekiyor. “Bazen büyük bir sis oluşumu oluyor, akabinde bir müddet boyunca hiç sis olmuyor” diyor.
Ağlar, sisli günlerde dahi her gün ortalama 37 bin litre su topluyor. Toplanan sıvı, tanklarda depolanıp filtrelendikten sonra 42 kilometrelik boru çizgisi sistemiyle köylere dağıtılıyor.
İçilebilir hale gelen sis suyu, güneş gücüyle çıkarılan yeraltı suyuyla karıştırılarak tüketiliyor. Mineral tuzlar içermeyen bu su, damıtılmış suya muadil bir kaliteye sahip.
Şebekeye bağlı köylerden biri olan İd Achour’a yaklaştığınızda, kasabanın toprak ve toz renkli görünümünden sıyrılan birkaç metrekarelik yeşil alan dikkat çekiyor.
Burası, 38 yaşındaki Moustapha Ouafegha’nın incir ve zeytin ağaçlarıyla dolu bahçesi. “Eskiden eşekle kuyuya gidip 60 litre kadar su getirmek dört-beş saatimizi alıyordu” diye hatırlıyor. Artık ise musluktan su akıyor. Lakin, su tüketimi fiyatlı.
Metreküp başına 7 dirhem ödüyorlar
Vatandaşlar, aylık 10 dirhem (bir avrodan az) sabit fiyata ek olarak metreküp su başına 7 dirhem (yaklaşık 65 avro sent) ödüyor. Jamila Bargach, bu fiyatlandırmanın kaynağın korunmasının kıymetini vurgulamak için yapıldığını açıklıyor.
Sistem, yeni alanlarla büyümeye devam ediyor. Boutmezguida Dağı’na birkaç yüz metre uzaklıktaki Tabttist doruğu, bir sonraki maksat olarak seçildi. Mounir Abbar, “Oraya 5.000 m² ağ kurmayı planlıyoruz” diyerek, birinci müşahedelere nazaran Tabttist ağlarının muadil kurallarda Boutmezguida ağlarından %18 daha fazla su topladığını belirtiyor.
Sistem gelişmeye devam ederken, Atlantik’in ünlü sisinin Fas’ın dağlık görüntülerini örtmeye devam edeceği ve bölgedeki küçük memeliler ile böceklerin de bu sudan yararlanmayı sürdüreceği öngörülüyor.
