By Güney Kore’nin başşehri Seul’ün dış mahallelerinde gece yarısı canım atıştırmalık bir şeyler çekiyor.
Hiç sorun değil, zira apartmanımın çabucak karşısında, 24 saat açık atıştırmalık satan üç dükkân var.
Girdiğim dükkân bir dondurma mağazası.
Dondurma dolapları sıralanmış, çeşit çeşit eserler sergileniyor.
Ne bir güvenlik vazifelisi ne de bir çalışan var; yalnızca eserler ve ödeme yapılacak otomatik bir kasa bulunuyor. Yapmam gereken tek şey, istediğim eseri alıp ödemesini yapmak.
Aynı mahallede, kırtasiye, evcil hayvan maması ve hatta suşi satan dükkânlar da var. Hepsi insansız; ortalıkta tek bir çalışan bile yok.
Şehrin daha kalabalık bölgelerinde, işçisiz barlar bile mevcut.
Sool 24 isimli 24 saat açık bir içki barının kurucusu Kim Sung-rae, “Bu büyüklükte bir barı çalıştırmak ve kâr etmek için olağanda 12 ila 15 çalışana gereksinimim olurdu, lakin şu anda yalnızca iki bireyle çalışıyorum,” diyor.
Bu sistemin ona diğer işlere odaklanma fırsatı verdiğini söylüyor.
Kim Sung-rae daha evvel yakınlarda bir bar işletiyordu fakat gelirler beklentisini karşılamayınca insansız sisteme geçti ve kârı artık artmış durumda.
Daha az bebek, daha fazla otomasyon
On yıllardır süren düşük doğum oranı ve artan maaşlar, otomasyonu teşvik ediyor.
Güney Kore, dünyada en düşük doğurganlık oranına sahip ülke. Bir bayanın sahip olduğu ortalama çocuk sayısı 2023’te 0,72’ye kadar düştü, geçen yıl ise biraz toparlanarak 0,75 oldu.
Nüfusun istikrarda kalması için bu oranın en az 2,1 olması gerekiyor; ki bu sayı Güney Kore’de en son 1982’de aşılmıştı.
Bu da iş gücüne giren kişi sayısının azaldığı, buna karşılık 2000 yılından bu yana minimum fiyatın daima arttığı manasına geliyor. Bugün işletme sahiplerinin çalışanlara saatlik yaklaşık 7 dolar ödemesi gerekiyor.
“İnsansız sistemlere geçme nedenim öncelikle taban fiyatın artmasıydı. Bu zorluğun iki tahlili var: Robot teknolojileri ya da otomasyon; bir de insansızlık,” diye konuşan Kim, robotları devreye sokmak daha fazla para ve alan gerektirdiği için insansız mağaza modelini tercih etmiş.
Covid-19 pandemisi de otomasyona geçişi hızlandırdı. Hem maaşlardan tasarruf sağladı hem de katı toplumsal aralık kurallarına ahenk sağladı.
Bazılarına nazaran, yeni kuşak çalışanlar artık İngilizce’de “3D işler” olarak isimlendirilen —kirli, tehlikeli, zahmetli ya da aşağılayıcı — işlerde çalışmak istemiyor. Bu işler çoklukla üretim, tarım ve perakende üzere elle yapılan ve tercih edilmeyen alanları kapsıyor.
İktidardaki Halkın Gücü Partisi’nin milletvekili ve Meclis Eğitim Komitesi üyesi Cho Jung-hun, “Genç kuşak metropol bölgelerde kalmayı tercih ediyor. Ayrıyeten kendi işlerini kurmak, girişimcilik yapmak, âlâ maaşlı yüksek teknoloji işleri kovalamak istiyorlar,” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Bazı öteki siyasetçilerin bilakis, gençleri bu tercihlerinden ötürü suçlamıyorum. İstatistikler gösteriyor ki önümüzdeki yıllarda düşük iş gücüyle başa çıkmak zorunda kalacağız ve hudutlu iş gücümüzü en fazla katma bedele sahip alanlara yönlendirmek en düzgünü.”
Özel bir fikir kuruluşu olan Kore Ekonomik Araştırma Enstitüsü’ne nazaran, önümüzdeki 20 yıl içinde Güney Kore’deki işlerin yüzde 43’ü otomasyonla yer değiştirme riski altında.
Yeni bir iş modeli: Mağaza yöneticiliği
Bu durum, dükkan sahipleri ismine insansız mağazaları yöneten Kwon Min-jae üzere şahıslar için yeni fırsatlar yaratıyor.
Brownie isimli şirketini Covid krizinin sona erdiği 2022 yılında kuran Kwon, BBC’ye verdiği demeçte “Biz insansız çamaşırhaneler, dondurma dükkânları, marketler, kafeler, elektronik sigara mağazaları yönetiyoruz,” diyor.
Mağaza insansız olsa bile, yine stoklanması, temizlenmesi ve bakımı gerekiyor.
Başlangıçta bu işleri mağaza sahipleri yapıyordu. Lakin Kwon’un şirketi artık bu işleri yapacak işçi sağlıyor.
“Her gün birkaç dükkânı ziyaret edebilecek lokal çalışanımız var. Dükkan sahipleri için en kıymetli şey dükkânla uğraşmamak. Ayda fazladan 100-200 dolar ödeyip bu yükü bize bırakmayı tercih ediyorlar.”
İlk başta yalnızca iki dükkânla başlayan Kwon, şu anda 100’den fazla mağazayı yönetiyor.
Hırsızlık düşük, inanç yüksek
Güney Kore’deki düşük hırsızlık oranı da insansız mağazaların muvaffakiyetinde değerli rol oynuyor.
“Bazı müşteriler ödeme yapmayı unuttuğunda daha sonra beni arayıp ödemesini yaptı. Öbür mağazaları bilemem fakat buradaki gençler, cüzdanlarını ve telefonlarını masada bırakıp masa kapatacak kadar inançta hissediyor,” diyor Kim.
Dükkanında bazen hırsızlık yaşandığını kabul ediyor lakin bunun işini sekteye uğratacak boyutta olmadığını söylüyor.
“Çalınanları hesaplamıyorum bile. Genel olarak ziyan etmiyorum, bu yüzden çok da değerli değil. Güvenlik vazifelisi tutmanın maliyeti, hırsızlıkla kaybedilenden daha fazla olur.”
Teknolojideki ilerlemeler, sürücülük üzere mesleklerin de otonom araçlarla ortadan kalkacağı manasına geliyor.
2032 yılına kadar Güney Kore’nin yüzde 2’lik uzun vadeli ekonomik büyüme gayesine ulaşabilmesi için 890 binden fazla ek iş gücüne muhtaçlığı olacak.
Kore Market Çalışanları Sendikası üzere kimi kuruluşlar iş gücü piyasasının geleceğinden telaş duysa da, insansız bar sahibi Kim üzere teşebbüsçüler yaklaşan ekonomik fırsatlar konusunda epeyce optimist.
