By Sıtma, her yıl 600.000’den fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden olan ve sivrisinekler yoluyla bulaşan en tehlikeli hastalıklardan biri.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) 2023 yılı bilgilerine nazaran, dünya genelinde yaklaşık 263 milyon sıtma olayı tespit edildi. Fakat bilim insanları, bu hastalıkla çabada umut verici bir gelişmeye imza attı.
Laboratuvar çalışmaları, “nitisinon” isimli ilacın, insan kanını sivrisinekler için ölümcül bir hale getirebileceğini ortaya koydu. Bu çarpıcı sonuçlar, 26 Mart’ta “Science Translational Medicine” mecmuasında yayımlandı.
Bir kaç saat sonra ölmesine neden oluyor
Kanda bulunan etken unsur, küçük ölçülerle bile sivrisineklerin ısırmasından birkaç saat sonra ölmesine yol açıyor. Şu an için ilaç, ABD’de sırf ender metabolik hastalıkların tedavisi emeliyle onaylanmış durumda. Lakin bu yeni keşif, sivrisineklerin taşıdığı hastalıklarla global uğraşta ihtilal niteliğinde bir uygulamanın önünü açabilecek bir umut ışığı olarak görülüyor.
Araştırma grubu, nitisinonun sıtma parazitlerini taşıyan Anopheles gambiae tipi dişi sivrisinek üzerindeki tesirlerini inceledi. Çalışmalar, ilacın, sivrisineklerin kan emerek sindirim yapması için gerekli olan merkezi bir enzimi bloke ettiğini ortaya koydu.
Uzmanlar, ilacın, sivrisineklerin yaşı yahut böcek ilaçlarına karşı dirençli olup olmalarından bağımsız olarak tesirli olduğunu vurguluyor. Düşük, terapötik dozlarda bile, nitisinonun, daha evvel kullanılan antiparaziter ilaç ivermektin’e kıyasla daha güçlü bir tesire sahip olduğu tespit edildi. Ayrıyeten ilacın tesirinin, birinci dozdan sonra 16 güne kadar devam ettiği belirtildi.
Nitisinon, sıtma enfeksiyonuna karşı direkt müdafaa sağlamasa da, sivrisinekleri üremeden evvel öldürerek taşıyıcı popülasyonunun değerli ölçüde azalmasını sağlayabilir. Bu durum, enfeksiyon zincirini kırma potansiyeli sunuyor. Tıpkı sürü bağışıklığına dayanan aşılarda olduğu üzere, ilacın gücü ferdî müdafaadan çok toplu tesirinde yatıyor. Bu teknikle, bir toplum olarak hastalığın yayılması tesirli bir formda denetim altına alınabilir.
İla. umut vadediyor
İlaç, mevcut önlemlerle entegre edildiğinde bedelli bir araç olarak öne çıkabilir. Böcek ilacıyla süreç görmüş cibinlikler, sıtma önleyici ilaçlar ve aşılar üzere prosedürlerle birlikte kullanılması, sivrisineklerin klâsik muhafaza sistemlerine direnç gösterdiği bölgelerde bilhassa umut vadeden bir yaklaşım olarak bedellendiriliyor.
Nitisinon tedavisinin yıllık maliyetinin 380.000 dolara kadar çıkabileceği belirtiliyor. Bu yüksek maliyet, ilacın yaygın kullanımını sınırlayan değerli bir etken. Lakin araştırmacı Acosta Serrano, faal unsura olan ilginin artması durumunda maliyetlerin yüzde 80’e kadar düşebileceğini öngörüyor.
Johns Hopkins Bloomberg Halk Sıhhati Okulu’ndan moleküler biyolog George Dimopoulos ise, National Geographic’e verdiği demeçte şunları söyledi: “Sıtma, bir yoksulluk hastalığıdır. Değerli yahut karmaşık olan hiçbir şey işe yaramaz. Bilhassa bu çeşit bir müdahale tekniği, bireyi sıtmadan korumak yerine toplumu müdafaayı hedefliyor.”
Dünya nüfusunun yaklaşık yarısı, sıtma riskinin yüksek olduğu bölgelerde yaşıyor. Sahra Altı Afrika ve Hindistan, hastalığın en ağır görüldüğü yerler ortasında yer alıyor. Sıtma, büyük ölçüde yoksulluk içinde yaşayan bireyleri etkiliyor; zira mevcut tesirli tedbire ve tedavi formüllerine karşın, gelişmekte olan ülkelerde birçok insan bu hizmetlere erişim sağlayamıyor.
