By Avrupa önemli bir güç kriziyle yüzleşti…
Avrupa’nın güneyindeki İber Yarımadası’nda yer alan İspanya ve Portekiz’in yanı sıra Fransa’nın birtakım bölgelerinde, geniş çaplı bir elektrik kesintisi meydana geldi.
Yaşanan kesintinin akabinde metro ve tren seferlerini durdurdu, telefon ve internet ilişkilerini kesti, ATM’ler ve trafik ışıkları çalışmaz hale geldi.
İspanya ve Portekiz’in tamamının karanlığa gömülmesinin akabinde OHAL ilan edilirken, her iki ülkede de kabineler acil durum toplantıları düzenledi.
ELEKTRİK AKIŞI SAĞLANDI
Milyonların karanlık içinde kaldığı krizin saatler ve hatta günlerce sürmesi bekleniyordu.
Ancak dün akşam prestijiyle İspanya’da, Madrid hariç öbür bölgelerde elektrik akışı tekrar sağlandı.
İspanya elektrik şirketi Red Electrica’dan yapılan açıklamada, trafo merkezlerinin tamamının faaliyete geçtiği, bakım süreçlerinin sürdüğü aktarıldı. İspanya’nın elektrik gereksiniminin yüzde 99,16’sının karşılandığı vurgulanan açıklamada, üretimin 21 bin 265 megavat olduğu söz edildi.
Birkaç saatin akabinde ise İspanya hükümeti, tüm ülke genelinde elektrik akışının yüzde 100 oranında uygunlaştırıldığını ve olağana döndüğünü açıkladı.
PORTEKİZ’DE TRAFOLAR TEKRAR DEVREDE
Yaklaşık 20 saat süren elektrik krizinin akabinde Portekiz’de de trafolar devreye girdi ve ülkenin büyük bir kısmında elektrik akışı tekrar sağlandı.
Pazartesi gecesi prestijiyle ortalarında başşehir Lizbon kent merkezi de olmak üzere Portekiz’in pek çok bölgesine de yavaş yavaş tekrar elektrik sağlanmaya başladı. Portekiz haber ajansı Lusa’ya nazaran, elektrik şirketi E-Redes de gece yarısı prestijiyle 424 trafo merkezinin kısmen faaliyete geçtiğini açıkladı.
10,5 milyon nüfusu bulunan ülkede 6,2 milyon müşteriye elektrik hizmeti sağlandığını duyuran şirket, olağana dönüşün ne vakit olacağının aşikâr olmadığını söz etti.
KESİNTİNİN SEBEBİ BELİRLENEMEDİ
Kesintilerin sebebi şimdi netlik kazanmazken Portekiz, kesintilerin kaynağının İspanya’da olduğunu savundu, İspanya ise Fransa’ya sağlanan kontakta yaşanan sıkıntıya işaret etti.
Portekiz Başbakanı Luis Montenegro da yaşanan kesintilere bir siber atağın sebep olduğuna dair “hiçbir emare” olmadığını belirtti.
“AVRUPA’DA KAYDEDİLEN EN ÖNEMLİ OLAY”
İspanya’nın ulusal elektrik şebekesi operatörü Red Eléctrica’nın operasyon başkanı Eduardo Prieto, Associated Press’e yaptığı açıklamada, durumun gibisi görülmemiş olduğunu belirterek olayı “olağanüstü ve istisnai” olarak nitelendirdi.
Avrupa Komitesi’nin pak enerjiyi teşvikten sorumlu lider yardımcısı Teresa Ribera ise bu olayı “son vakitlerde Avrupa’da kaydedilen en önemli olaylardan biri” olarak tanımladı.
Yetkililer, kesintinin tam nedenini belirlemeye çalışıyor, lakin uzmanlar muhtemel senaryolar üzerinde duruyor.
Şu an için kesin bir neden belirtmek için kâfi ispat bulunmuyor.
NADİR BİR ATMOSFERİK OLAY İDDİASI
Pazartesi günü dolaşan haberler, kesintinin “indüklenmiş atmosfer titreşimi” ismi verilen ender bir fenomenin sonucu olabileceğini öne sürdü.
Bu fenomenin, İspanya’nın güç şebekesindeki yüksek tansiyon çizgilerinde “anormal salınımlar” yarattığı sav edildi.
Portekiz güç şirketi REN, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Bu salınımlar, elektrik sistemleri ortasında senkronizasyon yanılgılarına yol açtı ve Avrupa’nın birbirine bağlı şebekelerinde ardışık bozulmalara neden oldu.” dedi.
Ancak REN, daha sonra Portekiz medyasında bu argümanları yalanladı.
ŞEBEKE PROBLEMLERİ İDDASI
İspanya ve Portekiz’in elektrik şebekeleri birbirine sıkı sıkıya bağlı, lakin Fransa ve öbür AB ülkeleriyle sonlu hudut ötesi temasları var. Avrupa Komitesi, uzun müddettir İber Yarımadası’nın bir “enerji adası” olarak fonksiyon gördüğünü ve Avrupa şebekelerine daha düzgün entegre olması gerektiğini savunuyor.
Rystad danışmanlık şirketinden kıdemli güç analisti Pratheeksha Ramdas, daha fazla hudut ötesi temasın İspanya’nın arz ve talep istikrarını sağlamasına ve elektrik ithal etmesine yardımcı olabileceğini belirtti. Fakat, artan kontakların frekans istikrarsızlığını komşu sistemlere yayma riski taşıyabileceğini ve öbür AB ülkelerinde kademeli kesintilere yol açabileceğini de ekledi.
Londra Üniversitesi’nde güç sürdürülebilirliği uzmanı Onyema Nduka, güç şebekelerinin çoklukla birbirine bağlı olduğunu ve bir bölgedeki kesintinin öteki alanlarda kademeli bir tesire yol açabileceğini söyledi. Nduka, sistemde yedekler (örneğin, birden fazla tedarik noktası ve yedek jeneratörler) bulunması gerektiğini, lakin bu olayda bu yedeklerin nasıl işlediği konusunda şimdi bilgi verilmediğini belirtti.
SİBER AKIN İDDİASI
Kesinti, İspanya’da siber akın yahut hatta terörist taarruz telaşlarını tetikledi. Endülüs bölgesel hükümeti başkanı Juanma Moreno, siber hücum ihtimalinin göz arkası edilmediğini söyledi. İspanya’nın Gazze’deki savaşa karşı tavrı ve Ukrayna’ya verdiği dayanak, ülkeyi siber atakların amacı haline getirmişti.
Ancak İspanya Başbakanı Pedro Sánchez, Portekiz Başbakanı Luis Montenegro, Avrupa Konseyi Başkanı Antonio Costa ve Avrupa Komitesi Lider Yardımcısı Teresa Ribera, kesintinin bir siber akından kaynaklandığına dair rastgele bir delil bulunmadığını vurguladı. Portekiz Ulusal Siber Güvenlik Merkezi de misal bir açıklama yaptı.
Enerji altyapısı uzmanı Taco Engelaar, ulusal şebekelerin birbirine bağlı olmasının bir arıza yahut akının geniş bir alanda tesirli olabileceğini belirtti. Engelaar, bir siber hücumun birden fazla sistemi çökertebileceğini, fakat bunun fizikî bir arıza yahut arz-talep dengesizliğiyle birebir sonucu doğurabileceğini söyledi.
YENİLENEBİLİR GÜÇ İLE KONTAKLI OLABİLİR Mİ
İspanya ve Portekiz, AB’nin yenilenebilir güç önderleri ortasında yer alıyor ve kesintiden çabucak evvel elektriğin %80’inden fazlasını yenilenebilir kaynaklardan sağlıyordu. Kimi uzmanlar, rüzgar ve güneş gücünün süratli genişlemesinin İspanya şebekesine baskı yaptığını ve şebekenin bu değişken yenilenebilir kaynakları yönetmek için yükseltilmesi gerektiğini belirtmişti.
Ancak Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’nde elektrik uzmanı Leonardo Meeus, kesintinin yenilenebilir güç kaynaklarından kaynaklanma ihtimalinin düşük olduğunu söyledi. Meeus, AB’nin 2016’dan beri uyguladığı güncellenmiş şebeke temas kurallarının, yenilenebilir güç üreticilerinin sistem güvenliğini tehlikeye atacak biçimde şebekeden ayrılmasını önlediğini belirtti.
S&P Global’den kıdemli Avrupa güç analisti Daniel Muir de, İspanya şebekesinin ekseriyetle yüksek hacimli yenilenebilir üretime alışkın olduğunu ve kesinti öncesinde nükleer, hidroelektrik ve termal teknolojiler üzere kâfi konvansiyonel üretim kapasitesinin mevcut olduğunu ekledi.
ELEKTRİĞİ GERİ GETİRMEK NEDEN BU KADAR ZOR
Elektriği geri getirmek, teknik olarak karmaşık bir süreç. Leonardo Meeus, şebeke operatörlerinin güç sistemini yine başlatmak için “adım adım” ilerlemesi gerektiğini ve bunun hidroelektrik pompalar üzere özel jeneratörlere dayandığını belirtti. Solomon Brown, şebekenin tekrar enerjilendirilmesinin, üretim ve tüketimin eşleştirilmesiyle yavaşça genişleyen bölgelerde gerçekleştirildiğini ve tüm sistem yine devreye girene kadar bu sürecin devam ettiğini açıkladı.
Fransa’nın şebeke operatörü RTE, kesintiden saatler sonra İspanya’ya 700 megavat elektrik sağladı ve Fas’tan gelen dayanakla birlikte İber Yarımadası’nın kuzey ve güney bölgelerinde öğlenden sonra elektrik büyük ölçüde geri geldi.
