By İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Afet İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Kümesi tarafından ’23 Nisan 2025 Orta Marmara Sırtı Depremi’ başlıklı ön rapor hazırlandı.
Rapora nazaran, 23 Nisan 2025’te saat 12.49’da Marmara Denizi’nin orta bölümünde yer alan Orta Marmara Sırtı’nda yerin 13 kilometre derinliğinde meydana gelen zelzele yaklaşık 13 saniye sürdü.
291’İN ÜZERİNDE ARTÇI SARTINTI KAYDEDİLDİ
Deprem, 26 Eylül 2019’da yaşanan 5.8 büyüklüğündeki Silivri zelzelesinin yaklaşık 5 kilometre güneyinde gerçekleşirken, 25 Nisan prestijiyle bölgede 291’in üzerinde artçı sarsıntı kaydedildi.
Rapora nazaran artçı zelzeleler, yaklaşık 40 kilometre uzunluğunda ve 12 kilometre genişliğinde bir alanda, ana fayın kuzeyinde ağırlaştı.
Bu sarsıntılar bilhassa Kumburgaz Havzası ve kuzey bloktaki ikincil fay sınırlarında kümelendi.
Bazı artçılar 30 kilometre derinliğe kadar ulaştı.
GERİLİMİN YÜZDE 12’SİNİN BOŞALDIĞI KAYDEDİLDİ
Depremin meydana geldiği bölgenin, en son Mayıs 1766’da sarsıntı üreten Doğu Sırt Kuzey Segmenti (Kumburgaz Fayı) ile Silivri Sırt Güney Hudut Fayı ortasında yer aldığı tabir edilirken, 2019’daki Silivri zelzeleleri sonrasında bölgede gözlenen tansiyon değişimi ile 2025’teki sarsıntının lokasyonu ortasında ahenk bulunduğu vurgulandı.
Yapılan hesaplamalarda, 1766’dan bu yana biriken sismik tansiyonun yaklaşık yüzde 12’sinin bu zelzeleyle boşaldığı değerlendirildi.
Rapora nazaran, ana şokun yaklaşık 20×12 kilometrelik bir alanda 30 santimetrelik yer değiştirmeyle meydana geldiği belirlendi.
Ulusal ve memleketler arası müşahede kuruluşları, sarsıntının sağ yanal doğrultulu faylanma karakteri taşıdığını bildirdi.
DEPREMİN İVME KIYMETLERİ RAPORLANDI
Akademisyenlerin hazırladığı ön raporda, zelzelenin ivme bedeline ait bulgulara da yer verildi.
Depremin hissedildiği Marmara Bölgesi’ndeki tüm vilayet ve ilçelerin yer aldığı tabloda, en yüksek ivme bedeli İstanbul’un Küçükçekmece ilçesinde ölçüldü.
Küçükçekmece’yi, Eyüp, Marmara Ereğlisi ve Avcılar takip etti.
Deprem merkezinden 200 kilometre yarıçaplı alanda ölçülen en yüksek yer ivmesi, merkez üssüne yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki İstanbul Küçükçekmece’de kuzey-güney tarafında 0,2 g olarak kaydedildi.
Diğer yüksek ivme pahaları ise Sazlıbosna Barajı’nda 0,16 g, Marmara Ereğlisi kıyısında 0,1 g ve Arnavutköy’de 0,1 g ölçüldü.
ORTA MARMARA ÇUKURU’NA DİKKAT ÇEKİLDİ
Raporda, ivme bedellerinin sadece uzaklıkla değil, yer özellikleri, topoğrafya ve jeolojik yapı ile de temaslı olduğu, mevcut azalım münasebetleriyle ölçülen kıymetler ortasındaki ahengin yüzde 65’in altında kaldığı, bu nedenle yeni jenerasyon dinamik azalım modellerine gereksinim duyulduğu değerlendirmeleri yer aldı.
Kumburgaz Fayı’na ait tahlillerde, 1766’dan bu yana bölgede biriken 3,7 metrelik atımın sadece 0,3 metresinin bu zelzeleyle boşaldığına vurgu yapıldı.
Ön raporda, ana şok ve artçıların dağılımının fay düzleminde dar bir alanla hudutlu kaldığı, buna karşılık, gerilmenin Orta Marmara Çukuru tarafında ağırlaştığı tespitine yer verildi.
“STRES BOŞALDI DEMEK YANLIŞ”
MATAM Müdürü Prof. Dr. Cenk Yaltırak, son depremin Marmara Denizi içerisindeki Kumburgaz segmentinin sırf 20 kilometrelik kısmında gerçekleştiğini söyledi.
Kumburgaz segmentinin tamamının 80 kilometre uzunluğunda olduğunu belirten Yaltırak, “Fayın sadece küçük kısmında yaklaşık 30 santimetrelik bir hareket yaşandı. Halbuki birebir bölgede 3,7 metrelik bir tansiyon birikmiş durumda. Bu, büyük zelzelenin habercisi değil lakin ‘stres boşaldı.’ demek de yanlış. Fayın büyük kısmı hala yerinde duruyor.” dedi.
“EĞER TIPKI GÜN KIRILSAYDI, YIKIM DAHA BÜYÜK OLURDU”
Yaltırak, tarihî örneklerden yola çıkarak çoklu kırılmaların giderek daha anlaşılır hale geldiğini anlatarak, “1999 İzmit sarsıntısı örneğinde olduğu üzere tek bir zelzele değil, üç farklı fayın tıpkı anda kırılmasıyla oluşan bir dizi sarsıntı yaşadık. Birinci büyüklük ölçümleri 7,4’tü lakin moment hesapları 7,5’i buldu. Üstelik o gün Düzce kırılmadı, o da bir ay sonra kırıldı. Şayet birebir gün kırılmış olsaydı, bugün yaşadığımız yıkım çok daha büyük olurdu.” diye konuştu.
Bu çeşit ardışık kırılmaların Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında de görüldüğünü aktaran Yaltırak, Anadolu’da büyük sarsıntıların tekil değil, zincirleme olduğunu, bunun da sarsıntının büyüklüğünü artırdığını, yani farklı segmentlerin art geriye kırıldığı bir senaryonun ‘en berbat senaryo’ olarak kabul edilmesi gerektiğini kaydetti.
7.8 SARSINTI SENARYOSUNA NAZARAN TEDBİR ALINMALI
Prof. Dr. Yaltırak, Marmara için sıkça anılan 7.8 büyüklüğündeki zelzele senaryosunun endişe yaratmak hedefiyle değil, gerçek mühendislik hesabıyla ortaya konulduğuna dikkati çekti.
7.8 büyüklüğündeki zelzelesi kendilerinin uydurmadığını vurgulayan Yaltırak, “Bu sayı, bilimsel olarak yapılmış doktora çalışmalarıyla, moment hesaplarıyla, fay uzunluklarıyla hesaplandı. Yani bu sayının gerisinde önemli bir akademik emek, yüzlerce uzmanın çalışması var. Mühendis olarak görevimiz, toplumun karşı karşıya kalabileceği en büyük riski tanımlamaktır.” sözlerini kullandı.
Depreme karşı tedbir almanın kıymetine işaret eden Yaltırak şöyle konuştu:
Bir kova düşünün, dört gözlü. Bu kovanın içi doluysa, dört modül da bir anda boşalabilir. Ya hepsi boşalırsa, biz ona nazaran tedbir almazsak ne olur? Bir segment kırılırsa 7.1 olur, başkası de kırılırsa 7.4, üçü kırılırsa 7.6, dördü kırılırsa 7.8. Şayet siz 7.1’e nazaran kentlerinizi tasarlarsanız, 7.8 olursa ölürsünüz lakin 7.8’e nazaran hazırlarsanız, 7.1 olursa bir şey olmaz. Bu kadar kolay. Toplumun bunu anlaması lazım.
“BU BİR RİSK İDARESİ MESELESİDİR”
Toplumun sarsıntılarla ilgili yanlış algılarla hareket ettiğine değinen Yaltırak, kendilerinin hakikat bilgiyi sunmaya çalıştığını vurguladı.
Prof. Dr. Yaltırak, sözlerini şöyle tamamladı:
Ama beşerler duymak istediklerini dinliyor. Bu, bilimden uzaklaşma hali. Beşerler gerçekleri konuşanlara değil, kendilerini rahatlatanlara inanıyor lakin gerçek şu ki tabiatın keyfi yok. Unutuldukça zelzele hatırlatıyor kendini. ‘Yarın Marmara’da 6.5 büyüklüğünde bir sarsıntı olmayacak.’ diyemem. Olursa da bilmiş olmam. Bu bir varsayım değil, bir risk idaresi problemidir. Bizim misyonumuz, en büyük riski tanımlayıp buna karşı kentsel dönüşüm planlamak, afet senaryosu üretmek.
