Ozan Bingöl: Böyle özelleştirme de böyle vergileme de olmaz olsun!

Vergiler sayılardan ibaret değildir. Art planda pek çok mevzuya ışık fiyat yahut pek çok yanlışı ortaya koyar.

Bütçe sayılarını incelerken, baht oyunları vergisinde son yıllardaki süratli artış dikkatimi çekti. Vergilerin artışı bütçe açısından olumlu bir sayıdır. Lakin, vergi yalnızca bütçeyi ilgilendirmez. Verginin, vergi siyasetlerinin; siyasi, ekonomik, toplumsal, ahlaki, memleketler arası rekabet, etraf, sıhhat üzere pek çok boyutu da vardır. Verginin farklı boyutlarını ıskalar, vergiyi salt bütçe için gelir üzere görürseniz, ülkede kumarın çok yaygınlaşmasına, bir kuşağın kumar bağımlısı olmasına yol açabilirsiniz.

Aşağıdaki yazı, mevzuyu araştırırken hayıflanarak, kızarak, üzülerek yazılmıştır. “Bir kuşak kumar bataklığına itilecekse, bu türlü özelleştirme de bu türlü vergileme de olmaz olsun!” cümlesi tekrar tekrar çıktı ağzımdan. Sonrasında, kızarak bir yere varılamayacağı, lisanımızın döndüğünce meseleye kıyısından, köşesinde de olsa değinmenin, toplumun dikkatini çekmenin değerli olduğu fikriyle bu yazıyı yazdım.

Şans Oyunları Vergisinin Yıllar İtibariyle Gelişimi

Şans oyunları vergisi, 5602 sayılı Talih Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Hisselerin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun 6. Unsuruna dayanılarak alınan bir vergidir. Kanunun “müşterek bahis” ve “şans oyunları” kavramları aşağıdaki üzere tanımlanmıştır:

“Müşterek bahis: Sonucun kısmen iştirakçinin marifetine kısmen de tesadüfe bağlı olduğu yurt içinde ve yurt dışında tertiplenen her çeşit yarış, karşılaşma, spor oyunları ile rastgele bir olay yahut durum üzerine, sonucun varsayım edilmesi temeline nazaran oynatılan ve iştirak edenler ortasından gerçek varsayım edenlere evvelce belirlenen adet, fiyat, oran yahut mislî olarak ikramiye kazandıran oyunları,

Şans oyunları: İlgili mevzuat çerçevesinde yetki verilen kurum ve kuruluşlar tarafından tertip edilen ve sonucu tesadüfe dayalı olarak belirlenen her türlü oyunlar ile müşterek bahisleri,

İfade eder.”

Şans oyunları ve müşterek bahislerden elde edilen hasılat fiyatı şans oyunları vergisinin matrahını teşkil etmektedir.

Verginin mükellefi, kendisine baht oyunları tertip etme hak ve yetkisi verilmiş kurumlardır. Bu hak ve yetkinin dönemi halinde ise mükellef, devralan kurum, kuruluş yahut özel hukuk hükmî bireyleridir.

Şans oyunları vergisinin oranı ise 8003 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı uyarınca 01.01.2024 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere;

– Spor karşılaşmalarına dayalı müşterek bahislerde % 5

– At yarışlarında 7 ve

– Öteki talih oyunlarında % 10’dur.

Cumhurbaşkanı; Kanunda yer alan oranları bir katına kadar artırmaya yahut yarısına kadar indirmeye ya da tekrar yasal düzeyine getirmeye yetkilidir.

Şans oyunları üzerinden elde edilen verginin büyüklüğü, Türkiye’de yasal kumarın rakamsal büyüklüğü konusunda da fikir vermektedir.

Şans oyunları vergisinde 2020 yılından itibaren süratli artışta Ulusal Piyango yönetiminin hasılat paylaşımı temeliyle özel bir şirkete devredilmesi en kıymetli etkenlerden biridir.

Milli Piyango Hasılat Artırma Aslı ile Özelleştirildi. Her Yer 7/24 Çalışan Casino’ya Dönüştü.

Milli Piyango lisansı 2017 yılında 49 yıllığına Varlık Fonu’na devredildi. Bunun üzerine hasılat paylaşım modeliyle ihaleye çıkıldı. 2019 yılında sonuçlandı. Gelir paylaşımı aslına dayanan 10 yıl müddetli kontrata nazaran, Talih Dijital ve İnteraktif Hizmetler Teknoloji Yatırım AŞ’nin yüzde 51 ve İtalyan Sisal S.P.A’in yüzde 49 iştirakiyle kurulan Sisal- Talih Ortak Teşebbüsü, Ulusal Piyango’da elde edilen hasılatı 2020 yılı için en az 9 milyar 320 milyon TL’ye çıkarmayı taahhüt etti; 2018’deki hasılat ise 3.4 milyar TL düzeyindeydi. Sisal – Baht Ortak Teşebbüsü ayrıyeten her yıl hasılatı kontratta belirtilen oranlarda artırmakla da yükümlü tutuldu.

Türkiye Varlık Fonunun sitesinde bu durum “Milli Piyango’da ciro 2020 yılında 3 katına çıkacak” diye kamuoyu ile paylaşıldı1. Sisal – Baht Ortak Teşebbüsü, operasyonları bayi komiteleri da dahil olmak üzere yüzde 9,5 kurul oranıyla yürütmek üzere ihaleyi kazandı. Yeni modelde bayilerin sayısı birinci iki yılda 10 bine çıkacaktı. Süratle bayii sayısı artırıldı. Her yere bayilik verilerek kumara erişim kolaylaştırıldı. Böylelikle, ne kadar çok kumar oynatılırsa o kadar çok para kazanılacağı bir durum yaşandı.

Şans oyunlarında 2020 yılından itibaren başlayan süratli artış ivmesi, Ulusal Piyangonun hasılat paylaşım modeli sonrasında bayi sayısını artırmak, reklamlar ve online sunulan hizmetlerle kumara her yerden 7/24 erişebilir hale geldiğini göstermektedir.

Kumarhaneleri, casinoları kapatan Türkiye’de; her bir cep telefonu adeta 7/24 faaliyet gösteren, her yerde erişilebilen birer casino haline gelmiştir. Bu durum, ülkede yasal kumarın süratle yaygınlaşmasına neden olmuştur.

Milli Piyango Yönetimi yeni sistemde, her türlü pazarlama tekniğini kullanmakta, yeni üyelere bonus vermekte, arkadaşını getirene bonus sunmakta ve insanları yasal kumar içine çekmek için her türlü yol ve yolu kullanmaktadır.

Spor Toto’nun 21 Yılda %66699 Oranında Artan Hasılatı.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı İddaa oyunun yurt genelinde yaygınlaştırılması ve bahis oyunları hasılatının arttırılmasına yönelik açtığı başbayilik ihalesini İnteltek firması kazanmıştı. Bu vesileyle oyunun teknolojik olarak takip ve sistemsel geliştirilmesi ile risk idaresi işi, baş bayii olarak İnteltek’e verilmişti. İnteltek de kendisine alt bayiiler oluşturdu ve bu oyunu geliştirilip yaygınlaştırdı ve 2003’te yıllık 17 Milyon Dolar satış hasılatı elde eden Spor Toto Teşkilat Başkanlığı her yerde oynanabilen İddaa sayesinde bu meblağı 2023 yılı sonu itibariyle 11,3 milyar dolara yükseltti.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığının 2023 yılına ait gelir bütçesi ve gerçekleşmelerine ait bilgiler aşağıda gösterilmiştir.

Spor Toto’nun 2003 yılında 17 milyon dolar olan hasılatı 2023 yılına gelindiğinde tam %66699 oranında artışla 11,3 milyar dolara yükselmiştir. Bu bilgi, 2003 yılı sonrasında başlayan bahis furyasının nasıl yaygınlaştığını göstermesi açısından kıymetlidir. Bu artış, tıpkı vakitte kumarın toplumda maalesef yasal olarak da nasıl yaygınlaştırıldığının en kıymetli resmidir.

Yasa Dışı Bahis Kumar da Yasal Olanları Kumar Değil mi?

Son periyotta güvenlik güçleri her geçen gün yeni bir yasa dışı bahis çetesine operasyon düzenlemektedir. Kamu, yasa dışı bahisle çabayı kıymetli bir gündem unsuru haline getirmiştir. Pekala, yasa dışı bahis neden bu kadar kıymetli bir bahis haline geldi? Aslında meseleye yanlış yerden mi bakıyoruz? Kumar sorunu, kumar bağımlılığı göz gerisi edilip tüm dikkatimiz yasa dışı bahis konusuna mı odaklanılmaktadır? Vergi bu denklemin neresindedir?

Maalesef Son 20 Yılda Kumar Bağımlısı Bir Gençlik Yetişti.

Kumar bağımlılığı, kişinin hayatını olumsuz etkilemesine karşın kumar oynamaya devam etmesi için duyduğu denetim edilemez bir dürtüdür. Kumar bağımlılık yapar zira beynin ödül sistemini uyuşturucu yahut alkol üzere uyarır. Aslında, kumar bağımlılığı dünya çapında en yaygın dürtü denetim bozukluğudur. Son devirde Türkiye’de de kumar bağımlılığının yaygınlaştığı ve bu bağımlılığın çok küçük yaşlara kadar indiği bahsin otoriteleri tarafından lisana getirilmektedir.

Anadolu Ajansında yayımlanan İrem Demir imzalı 16.11.2024 tarihli haberde Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sıhhati ve Hudut Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimi Doç. Dr. Mustafa Nuray Namlı, kumar bağımlılığının her geçen gün artan ve toplumu çok rahatsız eden bir bağımlılık tipi olduğunu söylemiştir. Ünlüye nazaran, kumar bağımlılığının yaş ortalaması her geçen gün azalmakta ve son yıllarda 10’lu yaşlara kadar düşmüştür.

Türkiye’de geniş kapsamlı kumar bağımlılığı araştırması yapılmadığı için bağımlılığın ulaştığı tehlikeli boyut konusunda gereğince bilgi elimizde bulunmamaktadır. Lakin, kumar bağımlılığı rehabilitasyon merkezlerine başvuranların sayısında süratli bir artış kelam hususudur.

Gelir Elde Etme, Birilerine Yarar Sağlama ve Vergi Uğruna Bir Jenerasyon Heba Ediliyor.

Türkiye’de yasal ve yasal olmayan kumar oynayanların süratle arttığı gerçeği her etrafta kabul görmektedir. Bakın, 29 Kasım 2024 tarihli Cuma Hutbesinin başlığı: “Maddi ve Manevi Tükeniş: Kumar”dır. Hutbede kumarın kapsamı konusunda kapsamlı bir çerçeve aşağıdaki halde ortaya konulmuştur:

“Kişinin akıl ve ruh sıhhatini bozan, aile huzurunu yok eden, kazanma hırsıyla bencil ve menfaatçi beşerler yetiştiren bir hastalıktır.”

“Değerli Müslümanlar!

İsmi ne olursa olsun, gerçek hayatta ya da dijital mecralarda oynansın, yasal olsun olmasın, kumarın her çeşidi haramdır. Çünkü her yasal olan, helal değildir. Münasebetiyle masa başında yahut sanal ortamlarda oynanan; kazananın kaybedenlerden haksız yarar elde ettiği oyunların tamamı kumardır, haramdır. At yarışlarında oynanan ganyan, kumardır, haramdır. Hayvanların dövüştürülmesi üzere vahşete dayanan her türlü oyun ve bu oyun üzerinden elde edilen çıkar, kumardır, haramdır. Bütün baht oyunları, yılbaşı, özel gün ve haftalar vesilesiyle çekilen piyango, hafriyat kazan ve talih topu üzere oyunlar kumardır, haramdır. Dijital mecralarda oynanan bütün bahis oyunları; toto, loto, tez üzere dinen yasal olmayan oyunların hepsi kumardır, haramdır.”

“Maalesef, bugün, internet ortamında türlü hilelerle ve birtakım toplumsal medya fenomenlerinin yayınlarıyla kaç insanımız kumar tuzağına çekilmektedir. Taşınabilir aygıtlar, çevrimiçi oyunlar ve e-sporlar aracılığıyla kaç gencimiz sanal kumar bataklığına itilmektedir. Televizyonlarda, gazetelerde, hatta en kolay internet oyunlarında dahi kumar reklamları verilerek küçücük yavrularımız bile bu berbatlığa özendirilmektedir. Hâlbuki mahremiyet sonlarını ihlal eden, haramların yaygınlaşmasına sebep olan, dijital platformlar ve farklı ortamlarda kumar oynamayı özendiren bu reklamların engellenmesi; dinî, vicdanî ve insanî bir sorumluluktur.”

Yukarıdaki hutbe çok kıymetli tespitler içermektedir, kumarla ilgili kıymetli sorun alanlarına parmak basmaktadır. Hutbede, eksik olan konu ise kumarın yaygınlaşmasındaki rolü ve sorumluluklarını yerine getirmeyenlere rastgele bir ikazda bulunulmamış olmasıdır.

Kumar Konusunda Kurumlar Anayasa’ya ve Mevzuata Karşıt mı Davranıyorlar

Anayasanın Gençliğin Korunması başlıklı 58. unsurunda yer alan “…Devlet, gençleri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu unsurlardan, suçluluk, kumar ve gibisi makus alışkanlıklardan ve cehaletten korumak için gerekli önlemleri alır.” kararı çerçevesinde gerekli tedbirlerin alınması Devlete Anayasal bir vazife verilmiş bulunmaktadır.

6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un; -Yayın Hizmeti Unsurları başlıklı 8. unsurunun h) bendinde; “Alkol, tütün eserleri ve uyuşturucu üzere bağımlılık yapan unsur kullanımı ile kumar oynamayı özendirici nitelikte olamayacağı”, kararı vardır. Dikkat edilirse burada, yasal yahut yasadışı ayrımı yapılmadan kumardan bahsedilmektedir. Bu kapsamda, motamot içki ve tütün eserlerinde olduğu üzere yasal hiçbir kumar faaliyetinin, bahis ve talih oyunun reklamının yapılamaması gerekmektedir.

Ticaret Bakanlığının Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü tarafından, tütün eserleri, alkollü içki, kumar ve talih oyunları reklamlarına ait olarak kanun ve yönetmeliklerle kendine verilen vazife ve yetki çerçevesinde kumar reklamları konusunda faal rol üstlenmesi gerekmektedir.

Devlet Denetleme Kurulu, Unsur ve Öbür Bağımlılıklar ile Çaba Kapasitesinin ve Bu Bağlamda Türkiye Yeşilay Cemiyetinin Kıymetlendirilmesi hakkında hazırlanan 30/01/2014 tarih ve 2014/2 sayılı Araştırma ve İnceleme Raporunda kumar bağımlılığı oluşmaması için Ulusal Piyango Yönetiminin ne cins tedbirler aldığını sormuştur. Bu kapsamda Ulusal Piyango Yönetiminin verdiği yanıt çok manidardır. Aşağıdaki paragraflar DDK’nın anılan Raporundan motamot aktarılmıştır:

“Milli Piyango Yönetimi bünyesinde, kumar ve talih/şans oyunları bağımlılığı konusunda mevzuatla direkt görevlendirilmiş rastgele bir ünitesi bulunmamakla birlikte, yönetim yetkisi dâhilindeki baht oyunlarını, bağımlılığa yol açmayacak formda ve 18 yaş altı şahısların iştirakini önleyecek biçimde, sorumlu oyun siyaseti ve toplumsal sorumluluk anlayışı ile düzenlediğini, bu kapsamda:

“-Diğer ülkelerde epeyce yüksek meblağlarda hasılatlar elde edilmesine rağmen, çok oynamayı teşvik ederek bireyler üzerinde bağımlılık oluşturma riski bulunan oyunları (örneğin; gün içinde gerçekleştirilen birçok çekilişe dayalı olarak düzenlenen ve yurtdışında “Keno”, “Bingo” isimleriyle bilinen tombala oyunu gibi) düzenlemekten kaçındığını,

-Mevcut talih oyunlarını bağımlılık oluşturmayacak ve bireyin çok iştirakini teşvik etmeyecek formda (örneğin; piyango oyununa ilişkin çekilişleri azami ayda üç kere, sayısal oyunlara ilişkin çekilişleri ise haftada bir sefer gerçekleştirmek suretiyle) tertip ettiğini,

-Spor karşılaşmaları ile at yarışları hariç olmak üzere, öteki rastgele bir olay yahut durum üzerine müşterek bahis düzenleme yetkisinin yönetime ilişkin bulunmasına rağmen, bölümde yeteri kadar baht oyunu ve müşterek bahis bulunması, bahse dayalı oyunların yapıları gereği çok oynamayı teşvik ederek bağımlılık oluşturma riskinin talih oyunlarına nazaran daha yüksek olması (yani rastgele bir çekilişin kelam konusu olmaması nedeniyle gün içinde bireyin birçok defa bahis oynama imkanının bulunması) üzere nedenlerle bu alandaki yetkisini kullanmadığını,

-Sayısal oyunlar ile çabucak kazan oyununu bayiler vasıtasıyla oynatmakta, internet, cep telefonu, interaktif televizyon vb. sanal ortamlar üzerinden bu oyunlara iştirak edilmesine imkân ve müsaade vermemekte, başka oyunlara nazaran (yılbaşı çekilişi hariç) satışı epey düşük seyreden piyango oyununa ilişkin biletlerin ise yalnızca internet ortamı üzerinden satışına müsaade vermekte, ayrıyeten birçok ülkede yaygın olarak kullanılmasına rağmen otomatik satış terminalleri ve bilet satış otomatları üzere alternatif dağıtım kanallarını kullanmadığını,

-18 yaşını doldurmamış bireylerin oyunlara iştirakini ve bunlara ikramiye ödenmesini hem ikincil mevzuatla (oyunlara ait uygulama yönetmelikleri) hem de bayilik tip kontratları ile yasaklayarak bu yasağa uymadığı tespit edilen bayiler hakkında yaptırım uyguladığını,

-İkincil mevzuatla sanal ortam bayilerinin abonelerine bilet alması için kredi kullandırmasının, kredi kartı ve gibisi kredi hesaplarından direkt tahsilat yapmasının yasaklandığını, -Bütçe ile hasılatının makul bir oranında belirlenen reklam ödeneğinin büyük bir kısmını eğitim, spor, sıhhat, sanat ve kültür hizmetlerinin desteklenmesi kapsamında toplumsal katkıları yüksek dolaylı tanıtım kampanyalarında kullanmayı tercih ettiğini ve düzenlediği oyunlara çok iştiraki teşvik etmemek için yazılı ve bilhassa de görsel basın aracılığıyla reklam ve tanıtım yapmaktan kaçındığını, ayrıyeten promosyon uygulamasına da gitmediğini,

-Sayısal oyunlarda binlerce bayilik talebi bulunmasına rağmen, bayilik sayısını muhakkak bir limitte (hali hazırda yaklaşık 5.000 adet) sabit tuttuğunu,

-Okul, yurt üzere eğitim kurumlarının çok yakınındaki işyerlerine mümkün olduğu ölçüde bayilik verilmediğini,” bildirmiştir.

2014 yılında Ulusal Piyango Yönetimi yasal talih oyunlarının kumar bağımlılığına yol açmaması için hangi tedbirleri aldığını belirtmişse, 2019 yılında Ulusal Piyango ihalesinde bu tedbirlerin tam aksisi konular ihale ögeleri ortasında yer almıştır. 2014 yılındaki Devlet ciddiyeti, kumar bağımlılığı oluşturmamak, talih oyunlarının cümbüşten öteye gitmemesini sağlamak için her türlü tedbiri alırken, 2019 yılındaki özelleştirmede bu hassasiyetlerin olmadığını görmekteyiz ve hatta ihale sonucunda bir yılda baht oyunları hasılatının 3 katına çıkacak olması adeta bir müjde üzere kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Sonuç Yerine…

Türkiye son devirde yasa dışı bahisle yatıp yasadışı bahisle kalkıyor. Her gün yeni bir yasa dışı bahis operasyonuna uyanıyoruz. Odak noktasına yasadışı bahis konulmuş. Meğer odak noktasına “Kumar” konulmalı. Maddeli, yasal olmayanı ile odak noktası kumarın en aza indirilmesi olmalıdır. Zira, her köşe başına açılan bayilerden, tüm cep telefonlarından, bilgisayarlardan, online erişilebilen, 7/24 oynanabilen, her yerin gece gündüz birer casinoya çevrildiği bir ortamda yaşıyor gençlerimiz. Daha çok hasılat uğruna yasal kumar siteleri her yerde reklam veriyorlar. Üyelik başlat bonus al diye insanları kumar oynamaya yöneltiyorlar. O da yetmiyor, “Arkadaşını da getir bonus al!” reklamlarıyla kumar oynayacak kitleyi genişletiyorlar.

Türkiye’de kumar bağımlılığı göz gerisi edilen kıymetli bir sorun haline gelmiştir. Bireyler maddi ve manevi olarak kumar illetinin pençesindedir. Bu bahsin boyut ve derinliğini ölçmeye yönelik önemli araştırmalar yapılmalıdır. Kumar oynamayı özendiren sistemden bir an evvel vazgeçilmelidir. Türkiye’de yasa dışı bahis sorunu vardır evet lakin daha büyük sorun kumar meselesidir. Yasal kumara bu kadar kolay ulaşılabilmesi, erişilebilmesi bireylerin yasa dışı bahis sitelerine gidişine taban hazırlamaktadır.

Kumar konusu, Türkiye Varlık Fonuna biraz daha fazla kaynak aktarmak yahut daha fazla talih oyunları vergisi tahsil etmekten öte bir meseledir. Ulusal güvenlik meselesidir. Toplumsal bir sıkıntıdır. Bu sorunun varlığı kabul edilmeli, meseleyle yüzleşilmeli ve hemen bütüncül tedbirler geliştirilmelidir. Kumar konusunda, talep azaltımı, arz azaltımı ve ziyan azaltımını öngören bütünsel bir gayret stratejisi belirlenmemesi gerekmektedir. Mevcut durum ve bu durum ile çaba, siyaset ve partiler üstü bir durum haline gelmiştir. El birliğiyle, topyekûn bir gayretle bu işin üstesinden gelmek, bilhassa gençlerimizi bu kumar illetinden hemen kurtarmak gerekmektedir. Aksi halde geleceğimizi emanet edeceğimiz bu ülkenin pırıl pırıl gençlerini, evlatlarını, çocuklarını kaybedeceğiz…