By Bahşiş verme geleneğinin köklerinin Roma devrine kadar uzandığı düşünülse de bu uygulamanın İngiltere’deki Ortaçağ aristokrasisinden yayıldığı kestirim ediliyor.
lovemoney.com’un haberine nazaran o devirde, soylular birbirlerinin konaklarına konuk olduklarında, hizmetçilere ‘vails’ ismi verilen küçük armağanlar sunarak yaptıkları ekstra işi telafi ederdi. Vakit içinde bu ikramlar, bir mecburilik halini aldı.
Avrupa’dan Amerika’ya yayıldı
19. yüzyılda, Avrupa’nın aristokrat bahşiş geleneği Amerika Birleşik Devletleri’ne taşındı. Bu alışkanlık, ya Avrupa’da seyahat eden Amerikalılar tarafından ya da Avrupa’dan etkilenerek kendi toplumunu şekillendirmek isteyen güçlü Amerikalılar aracılığıyla yayıldı. Lakin, bahşiş verme kültürü başlangıçta Amerikan toplumunda geniş kabul görmedi. Pek çok kişi, bu uygulamanın sınıf ayrımını ve kölelik temalarını temsil eden ‘Eski Dünya’ya ilişkin olduğunu savundu. Bu direnç, vakitle bir harekete dönüştü.
Ülkelere nazaran bahşiş verme geleneği
Bahşiş verme kültürü, Avrupa ve Amerika kökenlerinden başlayarak bugün dünyanın dört bir yanına yayılmış durumda.
Türkiye
Bahşi verme geleneğinin kökeni, Osmanlı İmparatorluğu periyoduna kadar uzanır. O periyotta, düğünler ve bayramlar üzere kutlamalar sırasında konuklara maddi yardım yahut ikramlar verilmesi, toplumsal dayanışma ve misafirperverliği simgelerdi. Bu gelenek, toplumun toplumsal yapısının değerli bir kesimiydi ve zenginlik, konukseverlik ve toplum içindeki yerin bir göstergesi olarak görülüyordu.
Mısır
Mısır ve Orta Doğu ülkelerinde uzun müddettir devam eden baksheesh geleneği de dikkat çekiyor. Farsça ‘bakhshish’ sözünden türeyen bu terim, hizmeti hızlandırmak gayesiyle verilen isteğe bağlı ödemeleri tabir ediyor.
Mısır’da yüksek işsizlik oranı, yoksulluk ve kayıt dışı istihdamın yaygınlığı, hizmet çalışanlarını müşterilerin cömertliğine bağımlı hale getiriyor.
Kanada
Kanada, pek çok alanda güneyindeki büyük komşusu Amerika Birleşik Devletleri’nden etkilenirken, bahşiş verme kültürü bu durumun dışında kalıyor. Hizmetten mutlu kalmadığınız sürece bahşiş vermek yaygın ve beklenen bir davranış olsa da, Kanadalılar Amerikalılara nazaran daha düşük oranlarda bahşiş verme eğiliminde.
Birleşik Krallık
Modern bahşiş geleneğinin doğduğu yer olarak kabul edilen Birleşik Krallık’ta, bu hususta katı kurallar bulunmuyor. Şoförlere ve garsonlara ekseriyetle %10-15 oranında bahşiş bırakılırken, restoran faturalarına eklenen servis fiyatları müşteriler tarafından kabul edilebilir ya da reddedilebilir. Lakin, müşterilerin barda sipariş verdiği yerlerde işçinin bahşiş beklentisi yok denecek kadar az.
Arjantin
Arjantin’de bahşiş kültürü, restoranlarda yaygın bir uygulama olsa da oranlar genelde %10’u aşmıyor. Cumhurbaşkanı Javier Milei, bahşiş uygulamasını resmileştirmeye yönelik adımlar atarak patronların elektronik bahşiş seçeneğini sunmasına ve bahşişi yasal maaş tarifinden çıkarmasına müsaade verilmesini öneriyor.
Fransa
1955 yılında Fransa, restoranların faturalara sabit bir hizmet fiyatı eklemesini zarurî hale getiren bir yasa çıkardı. Bu düzenleme, yemek fiyatlarının ekseriyetle %15’lik bir hizmet bedelini içermesine yol açtı ve ‘service compris’ tabirleri faturada açıkça belirtiliyor. Fransızlar için yemeğe gösterilen ihtimam, garsonların süreksiz çalışanlardan çok profesyonel maaşı hak eden, kültürel bir role sahip bireyler olarak görülmesini sağlıyor.
Fransız restoranlarında hizmet bedeline ek olarak mütevazı bir pourboire verilmesi yaygın olsa da, cömertlik bölgesel farklılıklar gösteriyor.
Hindistan
Hindistan, büyük gelir eşitsizlikleri ve zıtlıklarla dolu bir ülke olarak, bahşiş verme alışkanlıklarının çeşitlilik gösterdiği bir yer. Bahşiş vermek, klasik bir uygulama olmasa da, ülkenin ekonomik büyümesi ve yabancı kültürlerin artan tesiriyle giderek yaygınlaşmış durumda. 2015 yılında yapılan bir ankete nazaran, Hintliler Asya’da en fazla bahşiş verenler ortasında yer alıyor.
Macaristan
Macaristan’da bahşiş verme kültürü, takdir edilen bir uygulama olsa da zarurî değil. Restoranlarda giderek yaygınlaşan %10 ila %15 oranındaki hizmet fiyatları, satış fiyatının bir modülü olarak ekleniyor ve işletmeler bu meblağı çalışanlarına aktarmakla yükümlü. Budapeşte İşletme Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmaya nazaran, müşterilerin genelde bu oranların üzerine çıkmadığı görülüyor.
Macaristan’da bahşiş kültürünün bir öbür dikkat cazip istikameti ise sıhhat bölümündeki tarihi uygulamalar. Uzun yıllar boyunca devam eden ‘Şükran Parası’ (Hálapénz) geleneği, tabiplerin düşük maaşlarına dayanak olmak maksadıyla hastalar tarafından uygulandı. Fakat hükümet, 2020 yılında tabiplerin maaşlarını artırarak bahşiş kabul etmeyi yasakladı. Bu yasağa karşın, uygulamanın yasa dışı yollarla bir ölçüde devam ettiği ve yüzlerce avro fiyatında ödemelerin yapıldığı müfettişler tarafından ortaya çıkarıldı.
Rusya
Sovyet periyodunda, Rusya’da komünizm, bahşiş vermeyi ve almayı kapitalist bir uygulama olarak görerek reddetti. Bu periyotta halk, bahşişin emekçi sınıfını küçümseyen bir davranış olarak görülmesi gerektiğine inandırıldı. Devrimci Lev Troçki’nin bile yurtdışındayken bahşiş vermeyi reddettiği biliniyor. Hatta New York’ta bir garsonun üzerine kasıtlı olarak çorba dökmesiyle kültür şoku yaşadığı anlatılıyor. Günümüzde, kimi yaşlı Ruslar hala bahşiş kavramını rahatsız edici bulsa da, birden fazla kişi bu mevzuda tavrını değiştirdi.
Almanya
Almanya’da bahşiş vermek mecburî bir uygulama olarak görülmese de, ekseriyetle kibar bir davranış olarak kabul ediliyor. Restoran menü fiyatları birden fazla vakit bir servis fiyatı içeriyor ve çalışanlar taban fiyat alıyor. Buna karşın, müşteriler ekseriyetle uygun bir hizmetin karşılığı olarak %10 oranında yahut birkaç avro bahşiş bırakıyor.
Avustralya
Avustralya’da bahşiş kültürü, ülkenin rahat hayat şeklini yansıtıyor. Milletlerarası standartlara kıyasla yüksek olan minimum fiyat ve restoranlarda ekseriyetle faturalara dahil edilen servis fiyatları, müşterilere bahşiş ekleme baskısı hissettirmiyor. Tekrar de, Avustralyalılar, bahşiş bıraktıklarında ekseriyetle %10 oranında ekleme yapıyor.
İspanya
İspanya’da bahşiş verme, bir hayat üslubundan çok, eksiksiz hizmetin karşılığında sunulan bir ödül olarak görülüyor. Birtakım restoranlar faturalara %10’luk bir servis fiyatı eklese de, bu fiyat birden fazla vakit işçinin cebine ulaşmıyor. Bu nedenle, İspanyollar çoklukla bahşiş bırakacaklarsa bunu nakit olarak yapmayı tercih ediyor, lakin bu ölçü genelde mütevazı oluyor. Hatta birden fazla durumda, garsonlar rastgele bir bahşiş almayabiliyor. Yemek servisinin ötesinde, sırf lüks oteller ve sürücüler bahşiş talebinde bulunabiliyor. Bunun dışında, genel eğilim faturayı yuvarlamak ya da küçük bir para üstü bırakmak istikametinde.
Çin
Çin’de, Halk Cumhuriyeti devrinde bahşiş vermek, eşitsizlik ve rüşvetle ilişkilendirilerek yasaklanmıştı. Lakin günümüzde bu yasa artık Yasak Kent ve başka büyük memleketler arası turistik yerlerde uygulanmıyor. Batılı ve yabancı turistlerin bahşiş vermesi kabul edilirken, mahallî müşteriler bilhassa daha küçük restoranlarda bu alışkanlığı sürdürmemeyi tercih ediyor.
Japonya
Japonya, bahşiş verme konusunda dünyada en az istekli ülkeler ortasında yer alıyor. Ülkede, hizmet dalında kusursuz hizmet sunmak bir standart olarak kabul ediliyor ve ek finansal teşviklere muhtaçlık duyulmuyor. Fazladan para teklif etmek, birçok Japon için utanç verici olarak kıymetlendirilebileceği üzere, hoşnutsuzluğa da neden olabiliyor. Otel çalışanı bu cins teklifleri kibar bir biçimde geri çevirirken, restoran çalışanları takdir dolu sözleri tercih ediyor. Lakin, daha değerli yerler, menülerinde açıkça belirtilmesi durumunda faturalarına %10 ila %15 ortasında servis fiyatı ekleyebiliyor.
