By Bir ya da birden fazla mevzu hakkında zihnin fikir seyahatlerine çıkma eğiliminde olduğunu belirten Doç. Dr. Berke Kırıkkanat, düşünceler üzerine düşünme yetisinin (metacognition) insanları başka canlılardan ayıran değerli bir yeti olduğuna dikkat çekti.
Doç. Dr. Kırıkkanat, “Düşünceler üzerine düşünmenin sonlarını bilememek bireyi çok düşünme tuzağına düşürmektedir” diye konuştu.
“Aşırı düşünme, tehlikeli, fonksiyonel ve sağlıklı olmayan bir düşünme alışkanlığıdır. Kanıların içeriğiyle tükenme halidir” diyen Doç. Dr. Kırıkkanat, “Aşırı düşünme, harekete dönüştürmek yerine bir niyet üzerinde saatlerce vakit harcamayı da içinde barındırır. Karar vermeyi ve harekete geçmeyi zorlaştırır. Sorunu gereğinden fazla değer vererek düşünme halini kapsar” sözlerini kullandı.
“KONTROL ETME ARZUSU”
Doç. Dr. Kırıkkanat, insanların takılıp kaldığı noktaları şöyle sıraladı:
– Bireyin hayatının her alanını denetim etme isteği,
– Belirsizliğe tahammülsüzlük,
– Her şeye deva arama eğilimi,
– Pişman olmaktan, başarısız olmaktan korkma,
– Kusursuz olmak için çok çabalama,
– Olayları felaketleştirme, yaşanılmış tecrübeleri çok genelleme, ya daima ya hiç düşünme usulü.
Doç. Dr. Kırıkkanat, aşırı düşünmenin yol açtığı meselelere yönelik şöyle konuştu:
– Düşük ruhsal ve bedensel güç,
– Düşük ömür doyumu,
– Odaklanma sorunları,
– Ruhsal rahatsızlık,
– Uykusuzluk,
– Eylemsizlik hali.
6 ADIMDA ÇOK DÜŞÜNMEDEN KURTULMAK İÇİN ÖNERİLER
Doç. Dr. Berke Kırıkkanat, aşırı düşünmeden kurtulmanın yollarını ise şu biçimde sıraladı:
1. Niyetlerinizi Fark Edin: Düşünceler üzerine farkındalık, çok düşünme alışkanlığını azaltmada birinci basamağı oluşturur. İlgili kanıları, ne vakit, nerede ve neye karşı oluşturuyorsunuz? Şuurlu farkındalık antrenmanlarıyla; şu an ne düşünüyorsunuz ve bu niyetin sizde ne hissettirdiğini ve hangi tıp davranışlara yol açtığını gözlemleme fırsatı bulabilirsiniz. ‘Bu kanılar, gerçek mi? Şu an yaşanılan sorun, benim yetilerimle denetim edebileceğim bir bahis mu?’, ‘Şu anı geçmişin tecrübeleriyle mi yoksa geleceğin telaşlarıyla karşılıyorum?’ üzere yardımcı sorularla, yaşanılan süreci gözlemleme, tanım etme ve bir isim koyma kelam konusu olabilir. Şuurlu farkındalık idmanlarıyla kendinizle olan irtibatınızı geliştirebilirsiniz.
2. Yapabileceklerinize Odaklanın: Güçlü ve geliştirilmesi gereken taraflarınızı tespit edin. Zihin sorunlar için sorduğu sorulara karşılık ararken benliğinize ait farkındalığınız ve bilginiz (self-knowledge) yapabileceklerinize odaklanmanızı sağlar. İlgili farkındalık, her şeyi çözebilmenin mümkün olmadığını bireye hatırlatmaktadır.
3. Düşünme Yanılgıları Üzerine Çalışın: ‘Zihnin söylediklerinin gerçeklik hissesi var mı? Bu niyetlerin bir yararı var mı? Ziyanları neler? Bu durumun diğer bir açıklaması olabilir mi?’ üzere yardımcı sorular, bunların sadece niyet olduğuna dair farkındalığı artırır. ‘Ya daha berbat olursa?’ üzere felaketleştirici senaryolar, ‘Geçen imtihanda yapamadım, artık de yapamam’ üzere çok genellemeler, ‘Kusursuz olmalıyım. Olamazsam biterim’ üzere yap daima ya hiç düşünme kusurları üzerine çalışma ve alternatif rasyonel düşünme biçimleri geliştirme, çok düşünme alışkanlığını azaltabilir.
4. Dikkat Dağıtıcı Antrenmanlar Yapın: Fikirlerden kurtulmak yahut bastırmak yerine dikkat dağıtıcı idmanlara başvurulabilir. Bunlar ortasında bireyin güzeline giden aktivitelere / hobilere yönelmesi, etrafındaki bir objeyi 5 duyu organıyla, ‘Nasıl görünüyor, nasıl kokuyor, sesi nasıl, yumuşak mı, tadı var mı’ üzere sorularla tanımlamaya çalışması, güzeline giden bir yeri hayal etmesi ve o hayali 5 duyu organıyla deneyimlemesi üzere antrenmanlar destekleyici rol oynar. Kurtulmak yerine evvel gözlemleme, tanıma ve niyetin yarattığı duyguyu kabullenme (Bu bir korku, bu bir öfke gibi) çok düşünme ile başa çıkmada kıymetli bir basamaktır.
5. Kusursuz Olmadığınızı Kabullenin: Hataya, tüm olasılıklara açık olmak, ruhsal esnekliği beraberinde getirir. Hayatın her alanını denetim etmenin mümkün olmadığını kabullenmek belirsizliğe karşı tahammülü arttırır. Kendimizi suçlamadan kusur yaptığımızda kendimizi affedebilme çok düşünme girdabına düşmemizi engelleyebilir.
6. Destekleyici Bir Etrafa Sahip Olmak: Duygular ve kanılar bulaşıcı olduğundan etrafımızdakilerin dertli ve olumsuz kelamlarını beynimiz gerçeklik olarak algılayabilir. Bu bağlamda çok düşünme eğilimini tetikleyebilecek şahıslarla bağları sonlu tutmak yardımcı olabilir.
